ستاره صبح-
بازخوانی بیتی از یک شعر ترکی خطاب به رود ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با واکنش تند محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران روبرو شد. رئیس‌جمهوری ترکیه این شعر را در مراسم «رژه پیروزی» در پایتخت جمهوری آذربایجان خوانده بود. این مراسم به مناسبت پیروزی ارتش جمهوری آذربایجان و حامیانش در جنگ قره‌باغ برگزار شد.
واکنش تند ظریف
اردوغان در باکو بیتی از شعر مشهور «آراز آراز» خطاب به رود ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان را خواند که مضمون آن گلایه از جدا افتادن شهروندان آذری‌زبان در دو سوی این رودخانه است. خبرگزاری ایسنا این شعر را «یکی از نمادهای جدایی‌طلبی پان ترکیست‌ها» توصیف کرد؛ اما وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در توییتر نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعری که به‌غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است!» یادداشت توییتری ظریف ابتدا به زبان انگلیسی منتشر شد و اندکی بعد ترجمه فارسی آن‌هم انتشار یافت. شعرخوانی اردوغان و پیام توییتری ظریف با واکنش‌های موافق و مخالف زیادی در فضای مجازی روبرو شده‌اند.
دو دولت و یک ملت
رژه نظامی و مراسم روز پنج‌شنبه در باکو برای بزرگداشت عملیات بازپس‌گیری بخش‌هایی از منطقه کوهستانی قره‌باغ برگزار شد که از حدود سه دهه پیش در اشغال نظامیان ارمنستان بود. گفتنی است درگیری‌های نظامی در قره‌باغ از ۲۷ سپتامبر آغاز شد و پس از ۴۴ روز خاتمه یافت. کماندوهای ویژه ارتش ترکیه و پهپادهای این کشور که در پیروزی نیروهای جمهوری آذربایجان نقش مهمی بر عهده داشتند در رژه نظامی مشترک در باکو شرکت داشتند. مراسم روز پنج‌شنبه با حضور اردوغان و الهام علی‌اف، همتای او از جمهوری آذربایجان و نواخته شدن سرود ملی دو کشور آغاز شد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، مصطفی شن‌توپ، رئیس مجلس ترکیه در پیامی «نجات وطن» را به دولت و ملت جمهوری آذربایجان تبریک گفت و نوشت: «ما دو دولت و یک ملت هستیم».
حمله لفظی به ارمنستان
اردوغان در سخنرانی خود در باکو برای چندمین بار در هفته‌های اخیر به نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان به‌شدت تاخت و ابراز امیدواری کرد مردم ارمنستان از شر رهبرانی که به گفته او به آن‌ها دروغ می‌گویند خلاص شوند. گفتنی است توافق بر سر آتش‌بس در منطقه قره‌باغ با دخالت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه حاصل شد. نیروهای روسی نظارت بر آتش‌بس و کنترل بخشی از مناطق آزادشده را برای یک دوره زمانی پنج‌ساله بر عهده‌دارند. الهام علی‌اف در مراسم جشن پیروزی جنگ قره‌باغ تهدید کرد که اگر نیروهای ارمنستان بار دیگر به مناطق آزادشده تجاوز کنند «با مشت آهنین آذربایجان» روبرو خواهند شد. اکثریت ساکنان منطقه قره‌باغ ارمنی هستند و بخشی از آن‌ها با پیش‌روی نیروهای ارتش جمهوری آذربایجان و حامیانش مجبور به ترک سکونت‌گاه‌های خود شدند. برخی ناظران احتمال می‌دهند با بازگشت شهروندان مسلمان آذربایجان به این مناطق آتش اختلاف‌های قومی و مذهبی دوباره شعله‌ور شود. ارمنستان خواستار اداره منطقه قره‌باغ به‌صورت خودگردان است و رئیس‌جمهوری آذربایجان با این درخواست به‌شدت مخالف می‌کند. الهام علی‌اف بارها تأکید کرده که منطقه قره‌باغ جزء جدایی‌ناپذیر جمهوری آذربایجان است. همچنین لازم به ذکر است که دو کشور ترکیه و ارمنستان سال‌هاست بر سر کشتار ارامنه به‌وسیله حکومت عثمانی در زمان جنگ جهانی اول اختلاف دارند. ترکیه تاکنون از شناسایی کشتار ارامنه به‌عنوان نسل‌کشی خودداری کرده است.
واکنش‌ها در ایران
محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در پاسخ به سخنان اردوغان در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «اگر نظرش تکرار تجربه شکست‌خورده داعش درسوریه است، حرف غلطی است.» همچنین حسام‌الدین آشنا، مشاور رسانه‌ای حسن روحانی در واکنش به اظهارات شعرخوانی اردوغان و با کنایه به موسسه ضدایرانی ایرام نوشت: «نتیجه تکیه‌بر مشاوره‌های شبه اندیشکده‌هایی چون ایرام بهتر از این نمی‌شود.» محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات هم عکسی از نقشه ایران در زمان صفوی را که شامل بخش‌هایی از عثمانی بوده، منتشر کرد و نوشت: «بدون شرح!». عباس آخوندی، استاد دانشگاه و کنشگر سیاسی نیز در توییتر خود نوشت: «این نشان از هم‌راستایی سیاست‌های توسعه‌طلبی منطقه‌ای ترکیه، همراهی جمهوری آذربایجان و راهبری و طراحی اسرائیل دارد. آذربایجان همواره نه‌تنها حافظ سرزمین ایران که از بانیان و ارکان اصلی تمدن ایران بوده و هست. اقدام اردوغان محکوم، ولی خود به خواب‌زدگان در ایران چه می‌گویند؟!» غنی نظری، نماینده خلخال هم در توییتر خود نوشت: «سیاست خارجی نوعثمانیسم، اردوغان را به حدی سردرگم کرده که تاریخ منطقه را هم فراموش کرده است. اساتید تاریخ و صاحبان کرسی‌های علم سیاست در ترکیه به او یادآوری کنند که آذربایجان بزرگ متعلق به کجا بود.»
احضار سفیر ترکیه
سخنگوی وزارت امور خارجه اظهار داشت: روز جمعه ۲۱ آذر ۱۳۹۹ سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اورآسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تأکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است. سعید خطیب زاده افزود: در جریان این احضار به سفیر ترکیه ابلاغ شد که دوران ادعاهای ارضی و امپراتوری‌های جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست که سپری‌شده است. سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ادامه اضافه کرد: به سفیر ترکیه تأکید شد جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌کس اجازه مداخله در مورد تمامیت ارضی خود را نمی‌دهد و همان‌طور که تاریخ پرافتخارش گواه است، در خصوص امنیت ملی خود حتی ذره‌ای کوتاه نمی‌آید.