ستاره صبح، فائزه صدر: مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین ۱۷ ژانویه (۲۸ دی) معاهده مشارکت راهبردی دو کشور را در مسکو به امضا رساندند. این توافق نامه روابط ایران و روسیه تا ۲۰ سال آینده را در چشم انداز قرار می‌دهد. این اولین باری نیست که ایران با کشور دیگری توافق نامه بلند مدت جامع امضا می‌کند. در سال ۲۰۲۱، ایران و چین قرارداد ۲۵ ساله امضا کردند که با انتقادات مواجه شد. اکنون نگرانی در مورد مفاد توافق ایران و روسیه وجود دارد، به ویژه با توجه به نگاه تاریخی ایرانیان به روس‌ها که در رویدادهای گذشته ریشه دارد کمتر می‌توان در جامعه نسبت به روابط روسیه و ایران بارقه‌ای از خوش بینی یافت. ستاره صبح در گفت‌وگو با نعمت ایزدی، سفیر پیشین ایران در روسیه به بررسی ظرفیت‌های موجود در این توافق پرداخته که در ادامه می‌خوانید:
با توجه به شناختی که شما از ظرفیت‌های روسیه دارید، آیا مسکو جز سلاح، نفت و گاز امتیاز دیگری دارد؟ روابط ایران و روسیه با نگاه اقتصادی چه آورده‌ای برای جمهوری اسلامی خواهد داشت؟
سلاح و نفت و گاز آورده کمی نیست و می‌تواند حجم بالایی از همکاری‌ها را به خود اختصاص بدهد. ظرفیت مسکو بالا است و امکان کار با روسیه در حوزه‌های مختلف وجود دارد. نیروگاه‌های مختلف آبی، گازی و ترکیبی از این جمله‌اند در حوزه علم و فناوری، پذیرش دانشجو و تبادل استاد نیز ایران و روسیه طرفیت همکاری دارند.
در زمینه صادرات ایران کالاهای بسیاری برای بازار روسیه دارد. روس‌ها نیازمند محصولات چهار فصل ایران هستند. در مورد شیلات، صنایع دریایی، در حوزه نفت و گاز و همچنین کریدور تجاری می‌توان روی همکاری‌های دو کشور حساب کرد. روسیه کشوری با ظرفیت بالا است ایران هم نیاز و ظرفیت را با هم دارد.
سوابق تاریخی دو کشور و بدعهدی روسیه در قبال ایران، پذیرش توافق میان تهران و مسکو را در داخل ایران با چالش‌هایی روبه‌رو می‌کند، تاجاییکه به عقیده بسیاری روس‌ها بیش از آن که متحد جمهوری اسلامی باشند به عربستان و امارات نزدیکند، چه طور می‌توان تجارب تلخ گذشته را در این توافق نادیده گرفت؟
باید ریشه‌های این بدعهدی را بررسی کرد. گاهی توافقی صورت گرفته که حتی ایران نمی‌توانسته از عهده کار بربیاید. اگر به گذشته بر گردیم اولین توافقات ایران و روسیه در زمان سفر مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس به مسکو با شوروی انجام شد و دولت روسیه در ادامه متعهد به اجرای آن توافقات شد.
تقریباً تمام تعهدات تسلیحاتی آن زمان انجام شد ولی در خصوص ساخت نیروگاه تغییراتی در ذهنیت طرف ایرانی انجام گرفت. ابتدا قرار بود نیروگاه هسته‌ای مستقل ساخته شود ولی ایران پیشنهاد کرد نیروگاه بوشهر تکمیل شود و این مسئله در اجرا تأثیر گذار بود.
پس از این تغییر جهت، ساخت نیروگاه اتمی بوشهر به دلایلی که مبهم است، بی جهت طولانی شد. بخشی از مشکل به دلیل عدم تطبیق تکنولوژی بود، زیرا تکنولوژی زیر بنایی نیروگاه بوشهر تکنولوژی آلمانی و شرکت زیمنس بود. در مورد نیروگاه بوشهر، ایران به روسیه پیشنهاد نمی‌داد چون روس‌ها موفق به تبدیل تکنولوژی غربی به تکنولوژی شرقی نشدند.
تعلل روسیه در مورد نیروگاه اتمی بوشهر یک حقیقت است و ماجرایی وجود داشت، ولی این موضوع نمی‌تواند باعث نادیده گرفته شده روسیه از نگاه ایران باشد. جمهوری اسلامی باید از ظرفیت‌های این همسایه قدرتمند شمالی بهره ببرد.
با این توصیف چه ظرفیتی در دل توافق پیش رو نهفته است؟ آیا توافق ایران و روسیه به سرنوشت توافق 25 ساله ایران و چین دچار خواهد شد؟
در مورد توافقنامه باید گفت آنچه امضا می‌شود رئوس مطالب است اما آنچه امضا می‌شود باید ملزم به قرارداد شود. ما اعلام می‌کنیم نفت و گاز، ولی باید بگوییم کدام نقطه و چه پلنی و چه آیتمی؟!
این توافق تا این لحظه راهبرد روابط دو کشور است. قراردادهای محکم این سرفصل‌ها را به کار اجرایی تبدیل می‌کند. چگونگی بستن قراردادها و عمل به تعهدات از سوی طرفین تعیین کننده سرنوشت این قرارداد خواهد بود.
مسئله مهم این است که بدانیم وقتی با روسیه کار می‌کنیم بی نیاز از دیگران نیستیم. ایران در تمام حوزه‌ها به توازن روابط خود با شرق و غرب نیاز دارد. این توازن سال‌ها است متزلزل شده و همین وضعیت اجازه نمی‌دهد حتی از روابط خود با دوستانمان بهره ببریم.
دوره نگاه یک سویه گذشته است امروز جهان دو قطبی نیست و وقتی ایران شرق را به طور کامل جایگزین غرب می‌کند، روس‌ها نیز متوجه می‌شوند که تک گزینه ایران هستند و به این ترتیب در روابط اتفاقات ناخوشایندی را تجربه می‌کنیم. اگر از روی ناچاری نیروگاه بوشهر را به روس‌ها می‌سپاریم باید انتظار داشته باشیم که روند همکاری آنگونه که می‌خواهیم پیش نرود.
همکاری با روسیه باید یکی از گزینه‌های ایران در میان گزینه‌های دیگر باشد. تنها در این شرایط روسیه حواسش را جمع می‌کند و با ظرفیت بالایی به همکاری با جمهوری اسلامی مشغول می‌شود تا ایران به سراغ دیگر گزینه‌ها نرود.
این موضوع جان کلام روابط ایران و روسیه است. امروز کشور در شرایطی قرار گرفته که به هم پیمانانش نشان می‌دهد در وضعیت ناچاری است. از رقابت‌ها را نادیده گرفت ایران و روسیه در حوزه‌هایی با هم رقابت جدی دارند. روسیه و ایران در زمینه نفت، گاز و انرژی بازارهای صادراتی مشترک دارند. این انتظار که روس‌ها منافع خود را رها کنند و منافع ما را در نظر بگیرد، میسر نخواهد بود. در عالم رقابت تنها می‌توان در نقاطی که مزیت‌هایی وجود دارد از روابط دو جانبه بهره ببریم.