استان تهران با جمعیتی بالغ بر ۲۰ میلیون نفر، از ساکنان دائمی گرفته تا جمعیت شناور روزانه، با یکی از جدی‌ترین بحران‌های منابع آبی خود مواجه شده است، کاهش منابع زیرزمینی، تداوم خشکسالی، فرونشست زمین و چالش‌های مدیریت منابع آب، تهران را در موقعیت حساسی قرار داده است.
تهران به دلیل وابستگی شدید به منابع زیرزمینی و سطحی، با کاهش چشمگیر ظرفیت تأمین آب مواجه است. خشکسالی‌های پیاپی و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، منابع زیرزمینی را به شدت تضعیف کرده و فرونشست زمین را به چالشی امنیتی و زیست‌محیطی تبدیل کرده است، در کنار این مسائل، کمبود مخازن ذخیره آب و قطعی‌های مکرر برق، تأمین آب پایدار را دشوارتر کرده است.
کارشناسان نیز از وضعیت نگران‌کننده تأمین آب پایتخت خبر داد و نسبت به کاهش منابع زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد و تداوم خشکسالی هشدار داده و خواستار همکاری دقیق‌تر کارشناسان و دستگاه‌های اجرایی در این زمینه شدند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز که با خبرنگار مهر گفت‌وگو می‌کرد، با اشاره به برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی طی سال‌های اخیر، وضعیت این منابع را بحرانی توصیف کرد و گفت: در سال ۱۳۹۹، متوسط برداشت از منابع زیرزمینی تهران ۱۰ متر مکعب بر ثانیه بود، اما این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۱۳.۳، سال ۱۴۰۱ به ۱۶.۴، در سال ۱۴۰۲ به ۱۷.۵ متر مکعب بر ثانیه رسیده، اما در سال ۱۴۰۳ علیرغم تمام تلاش‌ها و افزودن منابع جدید آب زیرزمینی این میزان به ۱۴.۵ مترمکعب بر ثانیه رسیده است و این نشان می‌دهد، که تداوم خشکسالی و برداشت بیش از حد، قابلیت اطمینان این منابع برای جبران کمبود آب را به شدت کاهش داده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران تأکید کرد که منابع زیرزمینی دیگر قابل اتکا نیستند. با وجود تمام تلاش‌ها برای بهره‌برداری از منابع جدید، خشکسالی‌های پیاپی امکان جبران کمبود آب را از بین برده است.
مدیرعامل آبفای استان تهران با اشاره به وابستگی شدید این استان به منابع آب سطحی، از نبود کمبود مخازن ذخیره آب خبر داد و گفت: در مناطقی که امکان تأمین آب سطحی وجود دارد، فیلترهای مورد نیاز را به کار می‌بریم، اما در تهران به دلیل فقر مخزنی و وابستگی به چاه‌ها، با مشکلات جدی مواجه هستیم.
خط انتقال آب از طالقان بخش قابل توجهی از کمبود آب تهران را جبران می‌کند
اردکانیان همچنین به قطع برق طولانی‌مدت به عنوان عاملی برای قطعی آب اشاره کرد و گفت که این موضوع در کنار کمبود منابع، مشکلات را تشدید می‌کند.
وی افزود: در حال تعویض پمپ‌ها و تجهیزات هستیم تا بتوانیم بهره‌وری را افزایش دهیم.
اردکانیان از پروژه‌های در حال انجام برای مدیریت بحران آب خبر داد و گفت: یکی از این طرح‌ها، استفاده از اختلاف ارتفاع ۸۰۰ متری بین شمال و جنوب تهران برای انتقال آب است که مطالعات آن در مراحل نهایی قرار دارد.
وی اظهار داشت: این طرح می‌تواند به مدیریت بهتر منابع آب کمک کند و امیدواریم با تکمیل مطالعات، نتایج مثبتی به دست آید.
مدیرعامل آبفای استان تهران همچنین به خط انتقال طالقان اشاره کرد که با ظرفیت ۴ متر مکعب بر ثانیه، معادل ۱۵۰ میلیون متر مکعب در سال، می‌تواند بخش قابل‌توجهی از کمبود آب تهران را جبران کند.
فشار آب در شب از ۲.۳ به ۰.۸۵ کاهش یافته است
اردکانیان تأکید کرد: تمام تلاش‌ها باید معطوف به بهره‌برداری به‌موقع از این خط باشد.
یکی دیگر از پروژه‌های مهم، خط انتقال قمر بنی‌هاشم است که تاکنون ۲۲ کیلومتر از آن اجرا شده است، این پروژه با چالش‌های فنی مانند حفاری در اتوبان‌های همت و خیابان دماوند برای نصب لوله‌هایی با قطر ۱۸۰۰ میلی‌متر مواجه است.
اردکانیان گفت: این خط نه‌تنها به مدیریت منابع محدود کمک می‌کند، بلکه امکان بهره‌برداری بهینه‌تر را فراهم می‌آورد.
مدیرعامل آبفای استان تهران به فعالیت‌های شرکت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز اشاره کرد و گفت: نیروگاه خورشیدی ما با ظرفیت ۹۲۳ کیلووات، برق تولیدشده را به شبکه سراسری تزریق می‌کند. این اقدام در راستای تعامل سازنده با شبکه برق کشور است.
برای مدیریت مصرف، شرکت آب و فاضلاب تهران اقداماتی مانند کاهش فشار آب در شبکه را در دستور کار قرار داده است، اردکانیان در این خصوص توضیح داد: فشار آب در شب از ۲.۳ به ۰.۸۵ کاهش یافته، اما کاهش بیشتر فشار ممکن نیست.
استفاده از تجهیزات کاهنده، مصرف را ۳۵ درصد کاهش می‌دهد
وی همچنین از نصب تجهیزات کاهنده مصرف در دستگاه‌های اجرایی خبر داد که منجر به کاهش ۳۵ درصدی مصرف آب در این بخش شده است.
اردکانیان گفت: پیامک‌های حاوی راهکارهای صرفه‌جویی به‌صورت مستمر برای مشترکین ارسال می‌شود و قطع انشعابات غیرمجاز و مدیریت مصرف آب در فضای سبز نیز در حال انجام است.
وی با اشاره به ظرفیت پساب در تهران، آن را فرصتی برای جبران کمبود آب دانست و گفت: استفاده از پساب می‌تواند به ما کمک کند تا بخشی از کمبود را جبران کنیم.
مدیرعامل آبفای استان تهران وضعیت آب در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۴ را «بسیار نگران‌کننده» توصیف کرد و گفت: در حال حاضر با کسری قابل‌توجهی مواجه هستیم، این وضعیت قابل‌اتکا نیست و نیاز به اقدامات فوری دارد.
اردکانیان خطاب به مدیران دستگاه‌های اجرایی گفت: تکالیف خوبی برای کاهش مصرف تعیین شده و امیدواریم با اجرای دقیق آن‌ها، شاهد بهبود وضعیت باشیم.
کمبود آب مهم‌ترین چالش استان تهران
در حالی که استان تهران با کمبود شدید منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند، استاندار تهران نیز بر این مسئله تاکید داشته و کمبود آب در این استان را مهم‌ترین چالش می‌داند و در این خصوص می‌گوید: تغییرات اقلیمی در جهان و به تبع آن در کشور ما، باعث شده است که با چالش کم‌آبی مواجه باشیم.
محمدصادق معتمدیان افزود: افزایش جمعیت در سطح استان تهران و شهرستان‌های آن باعث افزایش مصرف آب شرب بهداشتی شده است.
انتقال آب از دریای عمان برای استان‌های کم‌آب و استان تهران
استاندار تهران اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در دولت چهاردهم در دستور کار قرار گرفته، تأمین منابع آب در سه مقطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است، در مقطع کوتاه مدت، انتقال آب از سد لار و اجرای خط دوم از سد طالقان و تکمیل رینگ قمر بنی هاشم در دستور کار است که عملاً نقش تعادل بخشی در توزیع آب در استان تهران و شهرستان‌های آن دارد. در مقطع بلند مدت، انتقال آب از دریای عمان برای استان‌های کم‌آب و استان تهران در نظر گرفته شده که مطالعات آن آغاز شده و با ورود بخش خصوصی و حمایت دولت این کار صورت خواهد گرفت.
وی با هشدار درباره مصرف بی‌رویه آب، خواستار فرهنگ‌سازی گسترده و اجرای قوانین مغفول‌مانده برای مدیریت بحران شد.
این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که فرونشست زمین، کاهش منابع زیرزمینی و فشار بر زیرساخت‌های شهری، تهران را در موقعیت حساسی قرار داده است.
معتمدیان، با اشاره به آمار نگران‌کننده مصرف آب در پایتخت، گفت: در حال حاضر ۶۳ درصد از شهروندان تهرانی بیش از دو برابر الگوی استاندارد، یعنی روزانه حدود ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کنند.
وی افزود که این میزان از میانگین کشوری بالاتر است و فرهنگ‌سازی و مدیریت مصرف آب را مهم‌ترین اقدام در شرایط کنونی دانست.
تاکید استاندار تهران بر بر جداسازی آب شرب و آب باران
استاندار تهران همچنین اعلام کرد که ۸۷ درصد از مصرف آب استان به مصارف خانگی اختصاص دارد.
او خواستار اجرای ماده ۱۶ مقررات ملی مسکن شد که بر جداسازی آب شرب و آب باران تأکید دارد و از سال‌ها پیش به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم اجرا نشده است.
معتمدیان از لزوم اعمال ابزارهای کنترلی برای مدیریت مصرف آب سخن گفت.
وی افزایش تعرفه برای مشترکان پرمصرف و اعمال محدودیت‌های لازم را از جمله راهکارهای مؤثر دانست و تأکید کرد: با تولید تجهیزات کاهنده مصرف و نظارت مستمر، می‌توان مصرف آب را تا ۳۰ درصد کاهش داد.
او همچنین به ضرورت نظارت دقیق بر مصرف آب در بخش‌های مختلف اشاره کرد و گفت که این اقدامات می‌تواند فشار بر منابع آبی محدود تهران را کاهش دهد.
بحران آب در تهران نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ
بحران آب در تهران، با ابعاد زیست‌محیطی، اجتماعی و امنیتی، نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ است، اظهارات مقامات نشان‌دهنده عمق چالش‌ها، از فرونشست زمین و خشک شدن فضای سبز تا کاهش منابع زیرزمینی و محدودیت‌های زیرساختی است.
طرح‌هایی مانند خطوط انتقال طالقان و قمر بنی‌هاشم، استفاده از پساب و انرژی‌های تجدیدپذیر، نویدبخش گام‌هایی در جهت مدیریت بحران هستند، اما موفقیت آن‌ها به همکاری بین دستگاه‌های مختلف و پرهیز از تصمیم‌گیری‌های یک‌جانبه بستگی دارد.
تهران در آستانه شرایطی حساس قرار دارد و جلسات کارشناسی، پایبندی به قانون و مدیریت بهینه منابع می‌تواند از تشدید بحران جلوگیری کند.
با این حال، زمان برای اقدام کوتاه است و هرگونه تأخیر می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.
شهروندان نیز با مشارکت در صرفه‌جویی و حمایت از سیاست‌های مدیریت مصرف، نقش مهمی در عبور از این چالش ایفا خواهند کرد.