جلال ساداتیان سفیر سابق ایران در انگلستان در رابطه با تحولات تأثیرگذار منطقه و جهان در سیاست خارجی ایران، وقایع یک سال و نیم اخیر در خاورمیانه، همچنین اظهارات طرف‌های آمریکایی و ایرانی در خصوص مسائل فی ما بین، تصریح کرد: شرایط قاعدتاً عوض شده است. یعنی دنیا در حال تغییر است. فضای عمومی جهان و حال و هوای مسائلی که اتفاق می‌افتد هم دچار تغییر شده است. این تغییرات ناشی از حرکت کروی کل جهان است که در کهکشان‌ها دیده می‌شود و همه در حال حرکت‌اند. هیچ چیزی در حالت سکون نیست. حال و هوای انسان‌ها و رفت و آمد افراد هم علیرغم دموکراسی‌ها و حاکمیت قانون، تأثیرگذار است و بسیاری از مسائل تغییر می‌کند.
در یکی دو سال گذشته، در منطقه ما از هفت اکتبر که آن رویداد‌ها رخ داد، وقایع زیادی را شاهد بودیم. حماس و جهاد اسلامی به‌منظور جلوگیری از عادی‌سازی روابط با اسرائیل، حرکت کردند. اقدام حماس در واکنش به ظلم‌ها و جنایات نتانیاهو و رژیم اسرائیل بود، علیرغم توافقات قبلی که از اسلو به بعد به وقوع پیوسته، این رژیم نباید شهرک‌سازی‌ها را گسترش می‌داد، اما مرتبا به فلسطینی‌ها تعرض می‌کرد، هم در ساحل غربی رود اردن و هم به‌ویژه در منطقه غزه. اینها را پس می‌راند و فشاری به آنها می‌آورد که مناطق خود را تخلیه کنند و شهرک‌سازی‌ها را ادامه می‌داد.
وی با بیان اینکه انتفاضه‌های مختلفی طی سال‌های گذشته رخ داد که بیشتر جنبه دفاعی داشت، گفت: به‌عنوان مثال، فلسطینی‌ها اقدام به سنگ‌پرانی می‌کردند و از خود دفاع می‌کردند، اما در هفت اکتبر، آنها به‌طور تهاجمی حرکت کردند. برای اولین بار به داخل اسرائیل وارد شدند و با استفاده از گلایدر و موتورسیکلت، لطماتی را به رژیم صهیونیستی وارد کردند و اسناد و مدارکی را به دست آوردند، این اقدام برای اسرائیل بسیار سنگین بود و بعد از آن، اسرائیل واکنش نشان داد. در مورد ایت مسئله تحلیل‌های مختلفی وجود دارد.
اسرائیل به بمباران‌های وحشتناکی در غزه دست زد
ساداتیان با تشریح ریشه‌های وقوع حوادث ۷ اکتبر، در مورد واکنش اسرائیل به عملیات نظامی عنوان کرد: واکنش اسرائیل بسیار وحشیانه بود که بر خلاف تمام قوانین بین‌المللی و حقوق بشری صورت گرفت. اسرائیل به بمباران‌های وحشتناکی در غزه دست زد که طبق آمارها، بیش از پنجاه هزار نفر که بیشترشان زن و کودک و افراد غیرنظامی بودند، جان خود را از دست دادند. تعدادی از اعضای رسمی جهاد اسلامی هم شهید شدند. آمار وزارت بهداشت غزه نشان می‌دهد که بیش از صد و چهارده هزار نفر زخمی شدند و نزدیک به هفتاد درصد زیرساخت‌های غزه ویران شده و حدود دو میلیون نفر آواره شدند. این اقدامات باعث واکنش‌هایی در سطح جهانی، در دانشگاه‌ها، در اروپا، آمریکا، آسیا و آفریقا شد و دیوان بین‌المللی لاهه هم اسرائیل، نتانیاهو و گالانت را از جهت نسل‌کشی محکوم کرد. علیرغم این مسائل، آمریکا حمایت خود را ادامه داد و حتی چند بار درخواست آتش‌بس در غزه را وتو کرد. در نهایت، این چرخه ادامه داشت و بمباران‌ها و ویرانی‌ها ادامه پیدا کرد، حتی اخیرا، با نقض آتش‌بس هم باز مناطقی را بمباران کردند. این موضوعات مرحله دوم این حوادث بود.
آمریکا فشار را افزایش داد که اسرائیل ناچار شد آتش‌بس لبنان را زودتر برقرار کند
این دیپلمات با سابقه وزرات امور خارجه در خصوص حوادثی که در لبنان رخ داده است، عنوان کرد: مرحله سوم بحث لبنان بود که به‌منظور حمایت از غزه و حماس، لبنان شروع به موشک‌باران و حملاتی به شمال اسرائیل کرد. این اقدام باعث شد که حدود هشتاد هزار نفر از شهرک‌نشین‌های آن مناطق آواره شوند. در پی این وضعیت، اسرائیل به بمباران آن مناطق پرداخت که این نیز بعد از انفجار دستگاه‌های پیجر و بی‌سیم‌ها انجام گرفت. در این زمینه، این ترور‌ها در غزه هم رخ داد، به‌طوری که برخی از رهبران حماس، از جمله هنیه و سنوار، مورد هدف قرار گرفتند و تعدادی از آنها شهید شدند. همچنین، سید حسن نصرالله و سید هاشم تعدادی از رهبران حزب‌الله در لبنان نیز هدف قرار گرفتند و حملات وحشیانه‌ای به مناطق جنوبی لبنان انجام شد که منجر به ویرانی زیرساخت‌ها و آواره شدن حدود یک میلیون و دویست هزار نفر شد که راهی سوریه شدند. در این شرایط، فرانسه به سرعت وارد شد، همچنین آمریکا هم فشار‌ها را افزایش داد و اسرائیل ناچار شد آتش‌بس را زودتر برقرار کند.
اسرائیل همه توافقات در خصوص آتش‌بس لبنان را زیر پا گذاشت
وی افزود: آقای نعیم قاسم هم با ملاحظاتی آتش‌بس را پذیرفت. در ادامه، تحولات سیاسی دیگری در لبنان رخ داد و آقای ژوزف عون به‌عنوان رئیس‌جمهور و آقای نواف سلام به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شدند و بلافاصله بعد از انتخاب آقای عون، وی اعلام کرد که حزب‌الله را خلع سلاح خواهد کرد. اما با همه توافقات صورت گرفته شاهدیم که اسرائیل باز هم به لبنان حمله کرد و همه توافقات را زیر پا گذاشت.
السودانی می‌خواهد حشدالشعبی یا در ارتش ادغام شود یا کاملاً منحل گردد
ساداتیان با اشاره به وقایعی که در سوریه رخ داد، بیان کرد: در سوریه نیز شرایطی به‌وجود آمد که منجر به تحولات بیشتری شد. در اجلاس وزرای خارجه در قطر، اعضای گروه آستانه شامل ایران، ترکیه و روسیه توافقاتی کردند که دیگر حمایتی از بشار اسد صورت نگرفت. به همین دلیل، روسیه هم حمایت هوایی خود از سوریه را کاهش داد. ترکیه نیرو‌هایی را در اِدلب نگهداری و آموزش داده بود، آن نیرو‌ها به تهاجمی علیه دمشق پرداختند و تقریباً بدون مقاومت ارتش سوریه پیشروی کردند. این تهاجم به دمشق رسید و به طور کامل سوریه را گرفتند، بلافاصله هم کروات زدند و به‌تدریج ارتباطات آنها با کشور‌های عربی و غربی آغاز شد. وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه به آنجا سفر کردند و نهایتاً به رسمیت شناختن دولت انتقالی نزدیک شدند. در این شرایط، پایگاه ایران در سوریه هم قدری تضعیف شد. در عراق هم آقای سودانی، نخست‌وزیر عراقاین کشور تأکید کرد که حشدالشعبی یا باید به ارتش ادغام شود یا کاملاً منحل شود. این موضوع به‌طور فزاینده‌ای در داخل عراق مورد بحث قرار گرفت و پارلمان و مرجعیت عراق نیز بر این امر تأکید کردند که حشدالشعبی به‌عنوان نیروی مسلح عمل نکند. در نهایت، مجموعه این تحولات منجر به تضعیف نیرو‌های حامی ایران در عراق، لبنان و غزه شد. این نیرو‌ها به دستور ایران ساخته نشده‌اند و حتی پیش از انقلاب هم وجود داشتند.
بایدن تا آخرین لحظات از کمک دولت اسرائیل دریغ نکرد
این کارشناس روابط بین‌الملل به تحولات قدرت در آمریکا اشاره کرد و گفت: در چنین شرایطی، آقای ترامپ به قدرت رسید و اعلام کرد که باید جنگ‌ها در منطقه خاورمیانه پایان یابد. دولت بایدن هم به‌طور مداوم از این مواضع حمایت می‌کرد. دولت بایدن در ابتدا نگران باختن خانم کامالا هریس در انتخابات بود و از این ترس داشت که آی‌پک حمایت‌های خود را از آمریکا دریغ کند به این جهت از اسرائیل حمایت می‌کرد. بنابراین، این دولت به اسرائیل کمک می‌کرد، اما حتی پس از باختن در انتخابات، به همین رویه ادامه داد و تا روز آخر از کمک‌های خود به اسرائیل دریغ نکرد. ترامپ هم قبل از ورود به کاخ سفید اعلام کرد که باید جنگ‌ها در آن منطقه پایان یابد. وی نماینده‌ای را به سرزمین‌های اشغالی فرستاد که گفت‌وگویی چالشی با نتانیاهو داشت و بر لزوم پذیرش آتش‌بس تأکید کرد. در نهایت، نتانیاهو مجبور به پذیرش آتش‌بس شد. با این حال، تندرو‌های کابینه نتانیاهو، مانند بن گوئر، به وضوح ابراز نارضایتی کردند و برخی از آنها استعفا دادند. اسموتریچ هم گفت که اگر این وضعیت ادامه یابد، برخی دیگر هم استعفا خواهند داد. همچنین، چند نفر از ژنرال‌ها و فرماندهان ارتش به دلیل اعتراض به پایان جنگ کنار رفتند و تأکید کردند که باید کار را تا نابودی کامل حماس ادامه می‌دادند. در حالی که آتش‌بس برقرار شده بود، ترامپ در مورد مسئله روسیه و اوکراین هم پیام داد که باید کار را تمام کنند.
این استاد روابط بین‌الملل با ذکر این موضوع که ما روابط نسبتا خوبی با اروپا داشتیم، بیان کرد: پیش‌بینی می‌شد که زمستان سختی در اوایل دولت آقای رئیسی برای اروپا پیش خواهد آمد، عده‌ای اظهار داشتند که مذاکراتی در خصوص مسائل هسته‌ای آغاز شده است و توصیه کردند که به اروپایی‌ها اجازه ندهیم که به‌دلیل جنگ‌شان با روسیه در حمایت از اوکراین، نیاز به انرژی را برآورده کنند. آنها پیشنهاد کردند که ما انرژی خود را گران‌تر بفروشیم و امتیازات بیشتری از آنها بگیریم. این در حالی بود که اروپایی‌ها با کمک ال‌ان‌جی از آمریکا، نیاز‌های خود را تأمین کردند و زمستان سختی برای آنها رخ نداد. آنها ایران را متهم کردند که پهپاد و موشک به روسیه ارسال کرده و دشمنی با ایران شدت گرفت. به‌نظر می‌رسد که روسیه به‌جای اینکه بگوید نیاز به پهپاد‌های ایران دارد، خواست ایران را هم‌پیمان و هم‌راستا معرفی کند و این امر موجب شد که اروپایی‌ها نسبت به ایران دلخوری بیشتری نشان دهند. در این راستا، اروپایی که در دوره اول ترامپ در مقابل او ایستاده بود و اجازه نداد اسنپ بک را علیه ایران فعال کند، در دوره سه ساله مرحوم رئیسی تا الان به این سمت رفتتد که ایران را تهدید به فعال‌سازی اسنپ بک کند. بدین ترتیب، اروپا در موقعیتی قرار گرفته که نیاز به توجه دارد.
سؤال اساسی این است مذاکره احتمالی آمریکا با ایران درباره چه موضوعاتی خواهد بود
ساداتیان با بیان اینکه در چنین شرایطی آقای ترامپ برای بار دوم به قدرت برگشته است، گفت: افرادی که ترامپ انتخاب کرده مثل مشاور امنیت ملی آمریکا و آقای مایک روبیو، وزیر خارجه، همگی سوابق ضد ایرانی دارند. این افراد قبل از ورود به کار، فضایی را ایجاد کردند تا ایران را مرعوب کنند و اعلام کردند که با ایران مذاکره خواهند کرد؛ و با ا ارسال نامه به ایران، موضوع مذاکره غیرمستقیم با آمریکا مورد موافقت مقامات کشورمان قرار گرفت و این موضوع طی نامه‌ای به کاخ سفید هم اعلام شد. حال سؤال این است که مذاکره‌ای که می‌خواهند با ایران داشته باشند، درباره چیست؟ آیا مذاکره در خصوص مسائل هسته‌ای است یا منطقه یا قدرت موشکی و توان دفاعی ایران؟ آنها امیدوارند که با اروپا به توافقاتی برسند، در حالی که هنوز به برجام برنگشته‌اند و اروپایی‌ها قبل از انقضای مدت توافق هسته‌ای که به اول مهرماه سال ۱۴۰۴ می‌رسد، فشار‌های خود را افزایش دهند و اسنپ بک فعال شود. اروپایی به ما می‌گویند که در زمینه‌های منطقه‌ای و هسته‌ای تحت فشار هستید و ترامپ تحریم‌های بیشتری علیه ایران وضع خواهد کرد که این اتفاق هم در حال رخ دادن است. ایران اعلام کرده که مذاکره غیرمستقیم در دستور کارش است و هدفش دستیابی به بمب هسته‌ای نیست که این موضوع در فتوای رهبری نیز تأکید شده است.
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل ادامه داد: ایران از زمان خروج آمریکا از برجام به تعهدات خود تا یک سال عمل کرده است و اکنون سؤال این است که آنها چه چیزی از ایران می‌خواهند؟ آنها می‌گویند که غنی‌سازی بیش از حد ایران باید متوقف شود. ایران مجاز به انجام ۳.۴۷ درصد غنی‌سازی بوده و اکنون درصد غنی‌سازی ما افزایش پیدا کرده و محدودیت در دسترسی بازرسان به دوربین‌ها همچنان برقرار است. همچنین مجلس هم قانونی تصویب کرده که وقتی همه تحریم‌ها برداشته شد اجازه اجرای برجام را می‌دهند.
هر اقدامی که فضا را بیشتر بحرانی کند، نگرانی‌های غربی‌ها را افزایش می‌دهد
این کارشناس سیاست خارجی ایران در رابطه با راهکار‌های برون رفت از شرایط موجود، تصریح کرد: ایران می‌گوید که تا یک سال بعد از خروج امریکا از برجام، به تعهدات برجامی خود عمل کرده و اگر فشار‌ها بیش از حد باشد، ممکن است از ان‌پی‌تی خارج شود. این تهدیداتی است که صورت گرفته است، اما آیا شما می‌توانید از ان‌پی‌تی خارج شوید؟ برخی زمزمه می‌کنند که ما ممکن است سیاست عدم تمایل به بمب اتم را تغییر دهیم. هر اقدامی که بتواند فضا را بیشتر بحرانی کند، نگرانی‌های غربی‌ها را افزایش می‌دهد و آنها را به سمت فشار‌های بیشتری سوق می‌دهد. کما اینکه ترامپ هم گفته است امیدوارم مذاکرات با ایران به نتیجه برسد و کار به گزینه نظامی نرسد. او علنا تهدید می‌کند که اگر توافقی حاصل نشود، ممکن است این اتفاق بیفتد!
هدف ترامپ این است که یک کمربند امنیتی برای اسرائیل ایجاد کند
این دیپلمات باسابقه وزارت امور خارجه در خصوص برنامه‌هایی که ترامپ برای منطقه خاورمیانه در نظر دارد، بیان کرد: ترامپ قصد دارد به منطقه بیاید. او به‌ویژه عربستان را هدف قرار داده و گفته است که اگر تعهد دهد و ۴۵۰ میلیارد دلار با من عقد قرارداد کند و از طرف دیگر هزار میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند، به آنجا می‌رود. این موضوع به‌نوعی فشار بر عربستان وارد می‌کند تا با اسرائیل وارد توافق ابراهیم شود و به‌دنبال آن، کشور‌های دیگر مثل اردن، لبنان و عراق هم به این فضا ملحق شوند و طرح ابراهیم در آنجا پیدا خواهد شد. هدف این است که یک کمربند امنیتی برای اسرائیل ایجاد کند که هم از نظر اقتصادی وضعیتش بهبود یابد و هم از نظر امنیتی. این تصورات و این وضعیتی که اسرائیل و آمریکا ترسیم کرده‌اند، به‌گونه‌ای است که به نظر می‌رسد آمریکا در حال تقویت موقعیت خود است.
ایران به مذاکرات ادامه خواهد داد و درک کرده که تضعیف آن به نفع هیچ‌کس نیست
وی مطرح کرد: ترامپ با ثروت هنگفتی که در اختیار دارد، می‌خواهد دوران طلایی آمریکا را آغاز کند. به دنبال کاناداست و گریلند را می‌خواهد و نام خلیج مکزیک را هم تغییر داده است و به کشور‌های اروپایی گوشزد می‌کند که اگر می‌خواهید در جنگ اوکراین شرکت کنید، باید هزینه‌های ناتو را خودتان تأمین کنید. این فضای تهدید و فشار در روابط بین‌المللی، واکنش‌هایی را از سوی دیگر کشور‌ها برانگیخته است. سؤال اینجاست که آیا این مقاومت‌ها به حدی خواهد رسید که ترامپ را متوقف کند؟ به‌نظر می‌رسد که این چالش‌ها و تضاد‌ها ممکن است امکان ایجاد تحرکاتی را ایجاد کند، اما فعلاً نمی‌توان به‌طور قطع بر چالش‌ها حساب باز کرد. بیشتر به نظر می‌رسد که باید به گونه‌ای حرکت شود که اقدامات ایران تأثیرگذار باشد و اقدامات آسیب‌زا هم صورت نگیرد. ایران به مذاکرات ادامه خواهد داد و درک کرده که تضعیف آن به نفع هیچ‌کس نیست.
اگر ایران بتواند به‌درستی با اروپایی‌ها گفت‌و‌گو کند، ممکن است این فضا تغییر کند
ساداتیان با اشاره به این موضوع که ایران دیگر نمی‌خواهد به سمت تقویت بیشتر خود برود و همچنین از حربه‌های منطقه‌ای نیز جلوگیری خواهد کرد، تصریح کرد: اروپا نمی‌خواهد همه کارت‌های خود را در مواجهه با چالش‌هایی، چون ترکیه و سوریه از دست بدهد و نمی‌خواهد ایران را آنچنان تضعیف کند که دیگر هیچ کارتی برای بازی نداشته باشد. بنابراین، به نظر می‌رسد که اروپا فعلا به سمت فضای اسنپ بک نرود، هرچند در حال حاضر آن را به‌عنوان چماقی قوی در دست دارد. اگر ایران بتواند به‌درستی با آنها گفت‌و‌گو کند، ممکن است این فضا تغییر کند. آقای تخت‌روانچی فرد باتجربه‌ای است و ایران باید از همه ظرفیت‌های خود بهره‌برداری کند. حتی اگر آقای ظریف به‌عنوان مشاور دعوت شود، تیم قوی‌تری برای این کار نیاز است تا بتوانند بده‌بستان منطقی و درستی انجام دهند. آقای پزشکیان هم تأکید کرده بودند که مقام رهبری اجازه برقراری روابط با همه دنیا به جز اسرائیل را داده است. این روابط باید بر اساس عزت، حکمت و مصلحت باشد. این پیام‌ها کاملاً شفاف و واضح است. علاوه بر این، مصاحبه‌های مقاقامات ایران در این مدت هم نشان می‌دهد که ایران به دنبال گفت‌و‌گو با آمریکا و اروپا است تا از فضای گفت‌و‌گو بهره‌برداری کند و منافع کشور را تأمین نماید.
تغییر فضای حاکم، به گروه‌های مذاکره‌کننده وابسته است
وی خاطرنشان کرد: در این میان، باید توجه داشت که دشمنان جدی منافع ملی ایران وجود دارند که نمی‌خواهند روابط ایران با اروپا و آمریکا بهبود یابد. بنابراین، ایجاد توازن در روابط خارجی اهمیت دارد تا بتوانیم منافع و امنیت ملی کشور را تأمین کنیم. به‌نظر می‌رسد که تغییر فضایی که حاکم است، به شدت به گروه مذاکره‌کننده وابسته است. لازم است موانع جدی و غیرمنطقی که به‌دلیل اختلافات داخلی ایجاد می‌شود، برطرف گردد. ما باید از خطرات جدی تحریم‌ها آگاه باشیم، تا بتوانیم این مرحله را پشت سر بگذاریم.
منبع: ایلنا