جهان آبی داستان

سمیرا هوری- شاعر و پژوهشگر

samirahoori@gmail.com

پیمان اسماعیلی (متولد 1356) نویسنده شناخته­شده ایرانی است که سابقه مقاله‌نویسی، داوری جوایز ادبی، روزنامه­نگاری و مصاحبه با نویسندگان مطرح خارجی از جمله کورت ونه­گات، استانیسلاو لم، پل آستر و مایکل کانینگهام را نیز در کارنامه خود دارد. او که فارغ­التحصیل و شاغل در رشته مهندسی برق است، از سال 1379 فعالیت ادبی خود را آغاز کرد. از وی سه مجموعه داستان به نام­های «جیب­های بارانی­ات را بگرد» (1384، ققنوس)، «برف و سمفونی ابری» (1387، چشمه) و «همین امشب برگردیم» (1395، چشمه) و یک رمان به نام «نگهبان» (1392، چشمه) منتشر شده است. پیمان اسماعیلی به دلیل تأثیرگذاری داستان­های کوتاهش و جوایز متعدد ادبی که برای مجموعه داستان­هایش به دست آورده است، به عنوان یکی از بهترین کوتاه‌نویسان ایران شناخته می­شود. «انجمن ادبی چهل» در نخستین دوره خود در سال 1395 از او به عنوان یکی از امیدهای ادبیات معاصر ایران تقدیر کرد.

مجموعه داستان «همین امشب برگردیم» آخرین اثر منتشر شده پیمان اسماعیلی است که پس از مهاجرت به استرالیا نوشت. پنج داستان به نام­های «دنیای آب»، «تونل»، «کانبرای من»، «روز یابود» و «واندرلند» در این کتاب قرار دارد. این اثر که در سال 1395 در نخستین دوره «جایزه ادبی احمد محمود» به عنوان بهترین مجموعه داستان شناخته شد، تفاوت­ها و شباهت­هایی با آثار قبلی این نویسنده دارد که در ادامه به آن­ها می­پردازیم.

1. داستان­های مجموعه «همین امشب برگردیم» برخلاف آثار قبلی پیمان اسماعیلی که فضای بومی کوهستان­ها، کویرها و روستاهای ایران بر آن حاکم بود، متأثر از جغرافیا و حال و هوای جزیره­ای استرالیا است. سه داستان «دنیای آب»، «کانبرای من» و «واندرلند» انعکاس تغییرات جهان فکری نویسنده پس از مهاجرت است؛ اما بااین‌حال اسماعیلی نشان داد که توجه به مختصات و ویژگی‌های جغرافیایی حتی در خارج از کشور بسیار حائز اهمیت، داستان ساز و یکی از دغدغه­های همیشگی اوست.
2. هرچند مهاجرت این نویسنده و زیست دیگرگونه او در استرالیا بر جهان فکری و داستانی‌اش اثرگذار بوده، اما خصوصیات مشترکی همیشه در داستان­هایش وجود دارد. وهم، ترس، گناه، مجازات، تنهایی، سرگشتگی و خشونت از مواردی است که در درون­مایه تمام داستان­های اسماعیلی قابل‌ردیابی و بررسی است. در حقیقت وجود شبکه درهم‌تنیده‌ای از این خصوصیات، امضای پیمان اسماعیلی برای شخصی­سازی سبک داستان­پردازی او است.
3. وقتی در داستان­های پیمان اسماعیلی پای جغرافیا و زیست­بوم در میان است، یعنی طبیعت با تمام آنچه در خود دارد بر داستان تأثیر گذاشته است. یکی از داشته­های طبیعت، حیوانات هستند. خوی حیوان، خشونتش، صدایش، ظاهر و سنگینی­اش و طرز شکار کردنش همه در فضاسازی­ها و حتی شخصیت­پردازی‌های این نویسنده حضور پررنگی دارد. در تمام داستان­های این نویسنده از جمله داستان­های مجموعه «همین امشب برگردیم»، بسیاری از شخصیت­ها و حتی اشیا روح حیوانی دارند و با خصوصیات مربوط به حیواناتی مثل گرگ، کفتار، شغال یا پرنده­های شکاری و عظیم­الجثه توصیف می­شوند. جدا از جذابیت داستانی، بحث فلسفی و روان­شناسانه­ای در میان است که بیان می­کند خشونت و بدویت غریزه­ای یک بعد جدانشدنی و پنهان زندگی است.
4. شخصیت­های آثار پیمان اسماعیلی چه در مجموعه داستان «همین امشب برگردیم» و چه در سایر داستان­های او همیشه در یک مخمصه، بن­بست، حیرانی، گناه و جرم ناخواسته، تنهایی و شرایط نامناسب گرفتار هستند؛ انسان‌هایی که با سویه حیوانی شخصیت خود که در مورد قبل به آن اشاره شد درگیر شده­اند یا از آن ضربه خورده­اند، اما به دلیل وضعیت سرخوردگی و استیصال روحی و روانی که در آن به سر می­برند، بیشتر احساس ترحم و نگرانی خواننده را برمی­انگیزند تا نفرت و انزجار.
5. پیمان اسماعیلی یکی از طرفداران حرفه­ای و جدی فیلم و سینما است و صحنه‌ها و توصیف­های تصویری در داستان­هایش بسیار دیده می­شود. علاوه بر این، او از تأثیر به سزای نقش شخصیت مکمل در کنار شخصیت اصلی آگاه است. به همین دلیل همیشه یک دوست را معمولاً با اسامی مخصوص (ظفر، صفا، جاوید، صلاح) در کنار شخصیت اول قصه قرار می­دهد که اگرچه حضور تمام و کمالی از او در داستان نمی­بینیم، اما غالباً شخصیت اصلی را به خطا و گناه جبران­ناپذیری می­کشاند یا اسبابش را فراهم می­کند. این خطای بزرگ که تا همیشه گریبان­گیر شخصیت اول داستان است، خط اصلی روایت را تشکیل می­دهد و اتفاقات دیگری را نیز برای تمام شخصیت­ها رقم می­زند.

در نهایت، گزافه نیست اگر نویسندگی پیمان اسماعیلی را «جهان آبی داستان» بنامیم. داستان­های این نویسنده مانند آبی دریاها و اقیانوس­ها هم مسحورکننده هم اضطراب‌آور است و همچون آب با حفظ ویژگی­های خود می­تواند در قالب­های مختلف قرار بگیرد و به هر شکلی درآید.