«مهدی زارع» استاد پژوهشکده زلزله شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره پدیده فرونشست زمین در ایران گفت: فرونشست زمین یک بحران محیط زیستی بحرانی و رو به وخامت در ایران است که عمدتاً ناشی از برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، پیامد خشکسالی طولانی مدت و مصرف ناپایدار آب کشاورزی، صنعتی و شهری است.
به گفته وی در مناطق پرجمعیت شهری مانند تهران و حاشیه‌های شهر تهران مساله فرونشست زمین بیشتر به مصرف آب شهری مربوط است، ولی در دشت‌های کشاورزی ایران مانند طوس در خراسان رضوی و مرودشت در فارس و رفسنجان در کرمان فرونشست بیشتر به مصرف آب کشاورزی مربوط است.
زارع با بیان اینکه این پدیده شهرهای بزرگی مانند تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و کرمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، افزود: مقادیر سنجش شده فرونشست زمین در ایران از بالاترین سرعت‌های فرونشست در جهان است و در برخی از مناطق شهر تهران بیش از ۳۰ سانتی‌متر فرونشست در سال ۱۴۰۳ گزارش شده است. این امر عواقب مخربی برای اقتصاد شهری و پایداری بلندمدت دارد.
این استاد زلزله‌شناسی خاطرنشان کرد: انتظار می‌رود تا سال ۱۴۱۴، پیامدهای اقتصادی فرونشست زمین شدید باشد و هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم آن به میلیاردها دلار برسد. خسارات فیزیکی گسترده است و بر زیرساخت‌های حیاتی تأثیر می‌گذارد و منجر به اختلال در عملکرد زیرساخت‌های شهری مانند خطوط لوله و مسیرهای حمل و نقل شهری می‌شود. اثرات فرونشست زمین، چالش‌های بلندمدت قابل توجهی را برای پایداری شهری ایران ایجاد می‌کند.
فرونشست زمین باعث بحران شدید آب در کشور می‌شود
زارع با بیان اینکه بدون اقدام فوری و مؤثر، این بحران تا سال ۱۴۱۴ تشدید خواهد شد، گفت: فرونشست زمین نشانه‌ای از فشردگی سیستم سفره آب زیرزمینی است که تا حد زیادی جبران‌ناپذیر است. با فرونشست زمین، فضاهای منفذی که زمانی آب را در خود نگه می‌داشتند، فرو می‌ریزند و ظرفیت ذخیره آب سفره آب زیرزمینی را به طور دائم کاهش می‌دهند. این امر باعث تسریع تخلیه آب‌های زیرزمینی و تشدید بحران شدید آب کشور می‌شود.
وی با اشاره به اینکه فرونشست زمین باعث خسارات گسترده و جبران‌ناپذیری به ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و تأسیسات زیرزمینی نیز می‌شود، گفت: ترک‌هایی در پی‌ها ظاهر می‌شوند، کج شدن سازه‌ها رایج می‌شود و لوله‌ها و کابل‌های زیرزمینی شکسته می‌شوند. این امر یکپارچگی و استحکام ساختمان‌های مسکونی، تجاری و تاریخی را تهدید می‌کند.
به گفته زارع در شهرهای بزرگ، این امر بر شبکه خطوط مترو و راه‌آهن و تأسیسات حیاتی مانند فرودگاه‌ها تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران و بیش از دوازده ایستگاه متروی آن در معرض خطر هستند.
این استاد دانشگاه در ادامه اظهار داشت: نیاز مداوم به تعمیر و بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده، برای بودجه‌های شهری و ملی هزینه مضاعف ایجاد و بودجه را از سایر پروژه‌های مهم توسعه شهری منحرف می‌کند و مانع رشد اقتصادی و نوآوری می‌شود. هزینه نگهداری خطوط ریلی و جاده‌های عمومی آسیب‌دیده به طور قابل توجهی بیشتر از مناطق پایدار خواهد بود.
تهدید امنیت غذایی ایران با فرونشست زمین
زارع در ادامه یادآور شد: فرونشست زمین، خاک را فشرده می‌کند و ظرفیت نگهداری آب و حاصلخیزی آن را کاهش می‌دهد. این امر به طور دائم به دشت‌های حاصلخیز، به ویژه در مناطق کشاورزی نزدیک شهرهای بزرگ، آسیب می‌رساند و امنیت غذایی ایران را تهدید می‌کند. تخریب زیرساخت‌های زیرزمینی، مانند خطوط لوله آب، گاز و فاضلاب، منجر به اختلالات مکرر در خدمات می‌شود و بر زندگی روزمره، بهداشت و سلامت عمومی تأثیر می‌گذارد. ترکیدگی لوله‌های گاز و لوله‌های اصلی آب، خطرات ایمنی را ایجاد می‌کند و نیاز به تعمیرات اضطراری پرهزینه دارد.
به گفته وی این پدیده به طیف وسیعی از مشکلات محیط زیستی، از جمله افزایش طوفان‌های گرد و غبار با تبدیل شدن تالاب‌های خشک شده و زمین‌های کشاورزی به منابع گرد و غبار، منجر می‌شود. همچنین الگوهای زهکشی را تغییر می‌دهد و مناطق شهری را در معرض سیل قرار می‌دهد.
این پژوهشگر زلزله با بیان اینکه هزینه‌های اقتصادی و از دست دادن خدمات ضروری می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی و مهاجرت اجباری از مناطق پرخطر شود، گفت: فقدان سیاست‌های مؤثر و قابل اجرا از سوی دولت برای رسیدگی به ریشه مشکل - استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی - این مشکل را پیچیده‌تر می‌کند. در حالی که برخی اقدامات مانند پلمپ چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند اجرا شده است، اما هنوز یک طرح ملی جامع و هماهنگ وجود ندارد.
امکان دارد مناطق وسیعی غیرقابل سکونت شوند
زارع در ادامه گفت: تا سال ۱۴۱۴، اگر روندهای فعلی ادامه یابد، فرونشست زمین اساساً چشم‌انداز شهری شهرهای بزرگ ایران را تغییر خواهد داد. مناطق وسیعی ممکن است غیرقابل سکونت شوند و هزینه‌های هنگفت کاهش و سازگاری همچنان یک مانع اقتصادی بزرگ خواهد بود.