در این زیست بوم، اقوام و نحله های فرهنگی و قومی متنوعی در شکل بخشی و پویایی زبان فارسی و مراسم و سنت های آن موثر بوده‌اند و دانشوران زیادی در مورد جایگاه زبان فارسی و نسبت آن با ایران فرهنگی و هویت ملی، نکته سنجی و تحقیق کرده‌اند . با آنکه دیدگاه این پژوهشگران، در مورد روند تطور و تحولی زبان فارسی متفاوت بوده است، اما کمتر محققی در خصوص نقش بی بدیل زبان فارسی در شکل گیری هویت ملی، تردید کرده است.
از نظر این دانشوران، صرف نظر از مشترکات جامعه بشری، دو ویژگی کلیدی، عنصر زبان فارسی و تاریخ ایران زمین، مهم‌ترین مشخصه ایرانیان در مقایسه با دیگر جوامع بشری و قومی در جهان ،محسوب می‌شود . در همین زمینه پروفسور سیدحسن امین، فیلسوف و ایرانشناس بر این باور است که زبان فارسی همواره زایندگی و پویندگی خودش را با سنت‌ها و جشن های کهن باستانی و ملی مانند نوروزگان و ..... حفظ کرده است و آثار بر جا مانده از دیر هنگام تا سده های اخیر ،مهم‌ترین نشانه این دیدگاه است.
از نگاه این استاد دانشگاه و ایرانشناس، جشن های ایرانیان و نوروزگان در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی پیوستگی جاودانه دارد و فردوسی در شاهنامه آن را به عصر اساطیری ایران کهن در پادشاهی جمشید می‌رساند. اما گفتنی است که این جشن اگرچه امروز کاملا سکولار است، اما در اصل به ادیان ایرانی پیشازرتشتی برمی گردد. در اوستا. نامی از نوروز نیست، اما در سنت های پیشا زرتشتی ایزدبانویی به نام رپیتوین یا رپیهوین بوده است که در زمستان به زیر زمین می‌رود و در اول بهار به روی زمین بر می‌گردد و جشن نوروز را با باززایی زمین موجب می‌شود.
پروفسور امین در همین چارچوب، افزود که زبان فارسی به گواهی و گزارش یونسکو، یکی از معدود زبان های کلاسیک جهان با ادبیاتی گرانسنگ است که همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. در گستره وسیع ایران فرهنگی، نه تنها کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و بخشهایی از هند و پاکستان به فارسی صحبت می‌کنند، بلکه زبان رسمی شبه قاره هند تا قبل از تسلط انگلیسی‌ها بر هندوستان فارسی بود و حتی هنوز بخشی از فرهنگ و سنت های ایرانی در این جوامع تداوم دارد و تحقیقا این جوامع، در حوزه ایران فرهنگی، صورتبندی می‌شوند .
سلاطین عثمانی به فارسی مکاتبه می‌کردند و شعر می‌نوشتند و به گزارش ابن بطوطه شعر سعدی را خنیاگران چین ترانه وار در بزم امیرزاده‌ای چینی بر روی دریا بر زبان داشتند. تا همین امروز هم، مسلمانان چین نماز خود را به زبان فارسی می‌خوانند و تقریبا اکثر دانشگاه های قدیمی جهان یک بخش زبان و ادبیات فارسی دارند.
در ادامه این دیدگاه پرفسور امین به نقش چند تن شخصیت های مهم ایران فرهنگی اشاره کرده و به معرفی چند چهره پیشگام همسو با اهداف گسترش و تقویت زبان فارسی، توجه بیشتری دارد.
از نام آوران، عالمان، شاعران و نویسندگانی که اندیشه و تفکرشان با اهداف متعالی مشترک در جهت هم اندیشی و همگرایی گویشوران فارسی زبان و سخن گستران حوزه تمدنی ایران در قلمرو جهانی و ایران فرهنگی، همسویی و هماهنگی دارد، نام این چهره ها، درخشش بیشتری دارند.
۱. سید جمال‌الدین اسدآبادی معروف به افغانی که خاستگاه او اسدآباد همدان بود و در عصر خود سرآمد بود.
۲. علامه محمد اقبال لاهوری که میگوید: ای جوانان عجم جان من و جان شما ...
۳. دکتر محمود افشار یزدی که موقوفات زیادی برای ترویج زبان فارسی برجای گذاشت.
در این زمانه هم برخی افراد و نهاد های فرهنگی برآنند تا زایش و رویش ادبی ایران و چراغ جشن نوروزگان را پر فروغ، نگاه دارند. در همین زمینه پروفسور حسن امین میگوید: ثبت و انتقال سنت های فرهنگی ایران، بسیار مهم هستند و ما کوشش می‌کنیم، این میراث بزرگ را پاس بداریم و ما در دایره المعارف ایرانشناسی، مجله حافظ، انجمن هم اندیشان ایران فرهنگی و بنیاد جهانی سبزمنش، با آرمان گسترش و ترویج فرهنگ مشترک، حرکت فرهنگی این بزرگان ادب و شعر را فارغ از برنامه های زودگذر، دنبال کرده و می‌کنیم. از این منظر، برای بسیاری از اهل ادب، مولانا جلال الدین اگرچه زاده بلخ و متوفای قونیه است، متعلق به همه فارسی زبانان است و رودکی سمرقندی، فردوسی طوسی، سعدی و حافظ شیرازی، نظامی گنجوی و ... نیز خاص کشوری مشخص نیستند و به همه فارسی‌زبانان تعلق دارند.
همچنین استاد حسن امین میگوید: ما در بخش ایرانشناسی در جلد یکم شاهنامه امین، همه جشن های ایران باستان و در صدر آنها جشن نوروز و سنت های مرتبط با جشن های نوروز گان را به نظم و نثر معرفی کرده‌ایم که می‌تواند میراث دار فرهنگ ایرانی، برای نسل های بعدی شود . در نگاهی عمیق تر، سنت‌ها وجشن های نوروزی در قلمرو ایران فرهنگی، حلقه وصل و ارتباط فرهنگی این جوامع به حساب می‌آید، به طوری که روند تعاملی ادبیات فارسی و میراث نوروزی، از کاشغر چین تا بخشهایی از ترکیه و اروپا را به یک دیگر پیوند داده است . در واقع توالی وتدا‌وم سالانه نوروز در این جوامع، یکی از عوامل پویایی و زایش های فرهنگی در این گستره بزرگ و متنوع محسوب می‌شود و این میراث گرانسنگ، مرهون قوت زبان و ادبیات فارسی در تاریخ ایران فرهنگی است.
فرزانه قاضی زاده