روزشماری برای آغاز سال نو آغاز شده و کمتر از پنج روز به آغاز سال جدید باقی مانده است. شروع سال جدید برای مردم درحالی رخ می‌دهد که این روزها شاهد افزایش تحریم‌ها و به‌طور کلی افزایش فشار اقتصادی بوده‌ایم که نتیجه این موضوع نیز کوچک شدن سفره‌های مردم است. با وجود افزایش تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی شاهد ازدحام مردم در بازارهای مختلف برای خرید کالاهای ضروری و غیرضروری شب عید هستیم.
به گزارش هم میهن، شلوغی بازارها از نیمه دوم بهمن‌ماه شروع شده و طبق رسم هرساله احتمالاً تا اولین روز عید ادامه‌دار باشد. امسال شرایط بازارها با سال‌های دیگر متفاوت است و رشد قیمت در بازار طلا و ارز مردم را نگران کرده و احتیاط‌شان در خرید عید را بیشتر. از چند ماه اخیر تشدید تحریم‌های بین‌المللی و نوسانات قیمت ارز، اقتصاد کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این تحریم‌ها نه‌تنها بر بازارهای کلان، بلکه بر زندگی روزمره مردم نیز تأثیر مستقیم گذاشته است. افزایش قیمت کالاهای اساسی و حتی غیراساسی و کاهش ارزش پول ملی باعث شده است تا بسیاری از خانواده‌ها نتوانند مثل سال‌های گذشته برای خرید در آخرین روزهای سال برای شب عید برنامه‌ریزی کنند.
با حضور ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور در کاخ سفید، شرایط بازارها در ایران تغییر کرد. بازارهای سرمایه‌گذاری مالی همانند طلا، سکه و دلار شرایط خوبی داشتند و مردم با افزایش قیمت از این بازارها استقبال کردند و در مقابل سایر بازارها که با زندگی مردم سرکار دارند شرایط غیرقابل قبول و بدی را تجربه کردند.
درحال حاضر گرانی به جان تمام بازارها افتاده و توان خرید را از مردم عادی گرفته است. بازارها در رکود هستند و مسئولان نیز واکنشی به این موضوع ندارند که خود جای تعجب دارد. این روزها گرانی‌ها باعث شده که مردم و فروشندگان زیان کنند که به‌نوعی بازی دوسر باخت است. از طرفی مردم توان خرید ندارند و از سویی فروشندگانی که با امید به رونق بازار شب عید اجناس خود را خریداری کرده بودند اکنون با مشکل پرداخت پول اجناس و اجاره‌های مغازه روبه‌رو هستند.
سال‌ها قدرت خرید مردم از تورم عقب مانده است و این موضوع جدیدی نیست؛ اما افزایش تحریم‌ها می‌تواند این روند را تا حدود زیادی تقویت کند و به نوعی قدرت خرید مردم را هر روز بیش از روز گذشته نسبت به تورم عقب بیندازد.
در حال حاضر آخرین آمارها نشان می‌دهد که در بهمن‌ماه سال جاری تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور، ۳۵/۳ درصد بوده است. قیمت طلا و دلار در دو ماه اخیر رکوردهای جدیدی را ثبت کرده است و طلا سقف ۷ میلیون تومانی به ازای هر گرم طلای ۱۸ عیار و دلار بازار آزاد نیز سقف ۹۴ هزار تومانی را به خود دیدند. برخی از کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند که ممکن است در فرصت باقی‌مانده تا پایان سال بازارها با افزایش قیمت نسبتاً جزئی مواجه شوند.
به گفته برخی از کارشناسان با افزایش تحریم‌ها علیه ایران در میان‌مدت شاهد افزایش تورم خواهیم بود و در ادامه قیمت‌ها در بازارهای مالی نیز افزایش خواهد یافت. البته در شرایط تورمی و افزایش فشارهای اقتصادی بسیاری از مردم مجبور می‌شوند که سرمایه خود را از بازارهای مالی خارج کنند و آن مبلغ را صرف زندگی و خریدهای کالاهای اساسی کنند که این موضوع به بازارهای مالی نیز آسیب می‌زند.
شرایط کنونی نشان می‌دهد که مردم مجبور به کاهش هزینه‌های خود شده‌اند و به نوعی قید خرید لباس نو، تهیه مواد خوراکی و غذایی برای مهمانی عید و سفرهای نوروزی را زده‌اند، در اصل خرید کالاهای اساسی در اولویت قرار گرفته است. با وجود اینکه مردم ترجیح می‌دهند در سال نو خریدی نداشته باشند؛ اما همچنان در بازارها حضور دارند، تماشاچی بازارها هستند و بازارها را زنده نگه داشته‌اند ولی به ندرت خریدی انجام می‌دهند. علت آن هم به تفاوت قیمتی امسال با سال‌های گذشته باز می‌گردد؛ افزایش قیمت‌ها باعث شده است که مردم تنها به خرید کالاهای ضروری بسنده کنند و حتی به دنبال کالاها با قیمت ارزان با کیفیت پایین‌تر باشند.
افزایش مشتری با قیمت دوبرابری
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد با وجود شلوغی بازارها اما همچنان خبری از خرید نیست و مردم ترجیح می‌دهند که در آستانه سال جدید، ابتدا لوازم اساسی زندگی خود را تأمین کنند و پس از آن به سراغ دیگر کالاها همانند پوشاک، آجیل و شیرینی شب عید بروند که همین موضوع باعث‌عدم رونق در کسب و کارها شده است. در اصل خرید برنج، مرغ، گوشت و امثال این موارد در این روزهای انتهای سال جای در اولویت قرار گرفته است.
حسین، یکی از فروشندگان آجیل و خشکبار در بازار تهران به «هم‌میهن» گفت: «زمانی که اعلام شد ترامپ قرار است رئیس‌جمهور آمریکا شود به صورت موقت یک افزایش قیمت داشتیم که عدد ناچیزی بود؛ اما با حضور ترامپ در کاخ سفید و شروع تحریم‌ها و در ادامه گران شدن قیمت دلار، تجار و فروشندگان اصلی قیمت اغلب خشکبار را حدود دو برابر افزایش دادند.
درست است شب عید آجیل و خشکبار گران شد اما در مقابل، مشتری‌ها در مقایسه با سال‌های گذشته چند برابر شده‌اند که در نهایت این موضوع به نفع اداره مالیات و دارایی است؛ چراکه ما موظف هستیم مالیات بیشتری بپردازیم. برخی از مشتری‌ها به دنبال آجیل لاکچری و جدید مثل گردوی آمریکایی، ماکادمیا و بادام برزیلی هستند و میانگین قیمت این خشکبار در مقایسه با خشکبار ایرانی بسیار گرانتر است.»
مشتری نیست!
رضا، فروشنده آجیل و خشکبار در جنوب تهران می‌گوید: «تقریباً از زمانی که ترامپ تحریم‌ها را افزایش داد دلار هم گرانتر شد و همین موضوع باعث شد عمده‌فروش‌ها نیز از ۱۰ تا ۱۰۰ درصد اجناس خود را گران کنند و ما هم مجبور شدیم که جنس گران بخریم و در مقابل جنس گران بفروشیم، البته از سود خود کمی گذشتیم تا مشتری‌ها بتوانند کمی خشکبار خریداری کنند و به نوعی جلوی خانواده خود روسفید باشند. تعداد مشتری‌های ما امسال حدود ۴۰ درصد کمتر شده و با توجه به شرایط به نظر نمی‌رسد که روزهای باقی‌مانده تا پایان سال نیز فروش خوبی داشته باشیم.»
محسن، میوه‌فروش در منطقه منیریه می‌گوید: «از زمان حضور ترامپ تا به امروز قیمت میوه میانگین ۳۰ تا ۴۰ درصد گران شده است. البته برخی از اقلام تا ۲۰۰ درصد نیز گران شده است؛ همانند سیب‌زمینی که در چند ماه اخیر خیلی گران شد و همین موضوع باعث شده که تعداد مشتری‌های ما نیز تا حدود ۳۰ درصد کمتر شوند. تا چند روز دیگر فروش میوه سال نو نیز آغاز می‌شود و این میوه‌ها احتمالاً حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از امروز گرانتر خواهد بود. اعداد نشان می‌دهد در آستانه سال جدید، تعداد مشتری‌ها نسبت به سال گذشته نصف خواهد شد. سال‌های گذشته در ماه رمضان و اسفندماه مشتری‌ها چندبرابر می‌شد؛ اما امسال تحریم و دلار همه چیز را گران کرده و مشتری کمتری داریم.»
علی، فروشنده میوه در جنوب تهران نیز اظهار کرد: «قیمت میوه و صیفی‌جات افزایش بسیاری داشته و حتی برخی از اقلام بیش از ۱۰۰ درصد گران شده است. برای نمونه امسال پرتقال تا ۵۰ هزار تومان هم رسید؛ این درحالی است که سال‌های گذشته پرتقال یک میوه ارزان و قابل دسترس بود. امسال مردم به صورت دانه‌ای میوه خریداری می‌کنند (مثلاً سه یا چهار عدد پرتقال خریداری می‌کنند) و دیگر خبری از خرید کیلویی میوه نیست. تعداد مشتری‌ها در مقایسه با سه الی چهار ماه گذشته حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و احتمالاً با افزایش قیمت در شب عید، این کاهش تا ۶۰ درصد نیز برسد. با این وضعیت آخر ماه به سختی می‌توانیم اجاره مغازه و حقوق کارگران را بدهیم و ترس داریم از اینکه در نهایت به ورشکستگی برسیم.»
مردم توان خرید ندارند
عباس، صاحب یک قنادی در مرکز تهران می‌گوید: «تحریم‌ها گرانی دلار را در پی داشت و باعث شد مواد اولیه میانگین حدود ۲۰۰ درصد گران شود. روغن مصرفی ما ۸۰۰ هزار تومان بود و اکنون در بازار آزاد به ۳ میلیون تومان رسیده است و به سختی پیدا می‌شود. فروشندگان اصلی مواد اولیه می‌گویند که تحریم‌ها و گرانی دلار باعث کاهش تولید روغن مصرفی قنادی‌ها شده است. تعداد مشتری‌های ما حدود ۶۰ درصد کاهش داشته؛ برای نمونه سال گذشته حداقل ۳۵ دیس زولبیا و بامیه به‌فروش می‌رفت که امسال به حدود ۱۳ الی ۱۴ دیس رسیده است. به‌طور کلی مردم توان خرید شیرینی ندارند.»
اکبر، فروشنده پوشاک کودک در بازار تهران نیز اظهار کرد: «با گران شدن دلار تولیدکننده اجناس خود را با ۳۰ الی ۴۰ درصد افزایش قیمت برای ما فاکتور کرد و ما هم ملزم به افزایش قیمت شدیم. از زمان افزایش قیمت‌ها حدود ۱۵ الی ۳۰ درصد و به طور کلی نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد فروش ما کاهش یافته است. البته لباس کودک لازم و ضروری است و احتمالاً در فرصت باقی‌مانده تا پایان سال این کاهش فروش جبران شود.»
محمد، فروشنده لباس زنانه در شرق تهران گفت: «پیش از شروع تحریم‌ها و با روی کار آمدن ترامپ، تعداد مشتری ما کاهش یافت و از آن زمان تا به امروز حدود ۴۰ درصد از فروش ما کاسته شده است. در مقابل قیمت اجناس نیز میانگین ۲۰ تا ۵۰ درصد گران شده است (لباس مجلسی نسبت به لباس خانگی بیشترین افزایش قیمت را داشته است.) با این شرایط احتمالاً تا پایان سال تعداد مشتری‌ها نیز کمتر شود.
وضعیت پوشاک بسیار نگران‌کننده است. اگر این روند ادامه پیدا کند، بسیاری از هم‌صنفی‌های ما مجبور به تعطیلی و اعلام ورشکستگی خواهند شد. مردم حتی برای خرید لباس‌های ضروری نیز با مشکل مواجه هستند، چه برسد به لباس‌های مجلسی که این موضوع می‌تواند تولیدکنندگان را با چالش مواجه سازد.»
علی، فروشنده کیف و کفش نیز اظهار کرد: «با افزایش تحریم‌ها، دلار نیز گران شد و تولیدکنندگان نیز به همین بهانه محصولات خود را از ۱۰ تا ۵۰ درصد گرانتر کردند و ما نیز مجبور به گرانتر کردن کیف و کفش شدیم و در نهایت فروش ما حدود ۲۰ تا ۷۰ درصد کاهش یافته است. در اصل کمترین فروش برای کیف و بیشترین فروش برای کفش است؛ البته کفش‌های مجلسی خریداری ندارد و مردم بیشتر به دنبال کفش مقاوم با هزینه کمتر هستند.»
مشتری‌ها بیشتر شدند
مهدی، فروشنده گل در بازار محلاتی گفت: «تحریم‌ها تأثیر چندانی بر قیمت گل نداشت و شاید حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش قیمت داشتیم. بیشترین عامل تأثیرگذار روی قیمت گل و گیاه، سرما یا گرمای هواست که باعث نابودی گل و گیاه می‌شود و در بازه زمانی ممکن است قیمت گل تا ۲۰۰ درصد هم افزایش پیدا کند. طی هفته‌های اخیر به واسطه سرما و اعیاد مختلف قیمت گل بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافت و پس از آن به قیمت نرمال خود بازگشت. خرید مردم نیز از بازار تغییر چندانی نداشته، شاید کاهش کمتر از ۱۰ درصدی داشته و با توجه به قرار گرفتن در آخرین روزهای سال احتمالاً فروش ما چند برابر شود.»
رضا، فروشنده گل در مرکز تهران می‌گوید: «قیمت گل برای تک‌فروشی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش داشته اما در اعیاد خاص این افزایش قیمت حتی به بیش از ۱۰۰ درصد می‌رسد. تعداد مشتری‌های ما کاهش نداشته؛ زیرا گل یک محصول مناسبتی است و مردم در هر شرایطی گل خریداری می‌کنند و اکنون نیز نزدیک سال نو است و در چند روز باقی‌مانده فروش بیشتر می‌شود.»
به‌طور کلی گرانی‌ها باعث شده که بازارها تا حدود زیادی خلوت شوند و به نوعی مشتری کمتری در بازارها وجود داشته باشد، در اصل قدرت خرید مردم تا حدود زیادی کاهش یافته و مردم توان خرید ندارند. مریم یکی از افرادی است که این روزها نسبت به گرانی‌ها در بازار معترض است. او به «هم‌میهن» گفت: «شب عید امسال برای ما بسیار سخت است و بیش از گذشته شرایط سخت اقتصادی را تجربه می‌کنیم. تحریم و گرانی و امثال این موارد که می‌گویند باعث شده قیمت‌ها چند برابر شود و نتوان به راحتی تمام اقلام مورد نیاز را خرید.
درحال حاضر نیازهای اصلی تنها به خوراک ختم می‌شود و با شرایط مالی این روزها، نمی‌توان به فکر پوشاک و آجیل و شیرینی شب عید بود. من یک کارمند ساده هستم که با عیدی خود نمی‌دانم مانتو ۳ میلیونی بخرم یا آجیل یک میلیون تومانی؟! من به اغلب بازارهای تهران سر زدم؛ مانتوی خوب حدود ۲ تا ۳ میلیون تومان است و از آن طرف آجیل با کیفیت بالا به کیلویی یک میلیون تومان هم می‌رسد. در این شرایط باید برای شب عید، آجیل و لباس خرید یا با همان عیدی ناچیز، گوشت و کالاهای اساسی‌مان را تأمین کنیم؟ من مانده‌ام با این گرانی؛ واقعاً نمی‌دانم خانواده‌هایی که فرزند کوچک دارند چگونه با این شرایط خود را وفق می‌دهند.»
مجید یکی دیگر از افرادی است که در بازار شب عید حضور دارد. او می‌گوید: «من یک کارگر ساده هستم و یک خانواده چهارنفره دارم. در دو سه ماه گذشته قیمت همه چیز چند برابر شده است. همسرم امسال قصد خرید پوشاک ندارد و باید برای دو فرزندم لباس بخرم که ارزان‌ترین لباس رسمی و مناسب مهمانی برای هر یک حداقل یک میلیون تومان می‌شود. از سوی دیگر باید آجیل و شیرینی شب عید را نیز تأمین کنم که آن هم هزینه بالایی دارد.
امروز در بازار قیمت کردم ۳ کیلو آجیل با کیفیت متوسط، حدوداً ۲ میلیون تومان تمام می‌شود. هزینه شیرینی و بقیه اقلام نیز جای خود دارد. برخی می‌گویند بخاطر تحریم‌های ترامپ همه چیز گران شده، مگر چه تحریمی انجام شده که یک‌ماهه همه چیز دو تا سه برابر شده است و با حقوق یک ماه همراه با اضافه‌کاری نمی‌توان زندگی را گذراند؟»
فشار زندگی
آخرین روزهای سال ۱۴۰۳ تبدیل به تلخ‌ترین روزها شده است. این روزها مردم و بازارها توان ادامه دادن ندارند. اولین فشار روی اقتصاد کشور فشار بر زندگی و معیشت مردم است. تحریم‌های اعمال شده اولین و مستقیم‌ترین تأثیر خود را بر زندگی روزمره مردم گذاشته است. افزایش قیمت کالاهای اساسی و کاهش ارزش پول ملی، باعث افزایش فشار به طبقه متوسط و دهک‌های پایین درآمدی جامعه شده است؛ به گونه‌ای که بسیاری در تلاش‌اند شغل سوم پیدا کنند.
می‌توان گفت افزایش فشارها در چند ماه اخیر باعث شده است که بسیاری از مردم توان خرید نداشته باشند و اگر شرایط همانند پیش‌بینی‌ها حرکت نکند وضعیت مردم وخیم‌تر خواهد شد. طبقه ضعیف یا حتی متوسط جامعه در این شرایط سخت در آستانه سال نو به دنبال خرید شب عید نمی‌روند و تنها ترجیح می‌دهند که در آستانه سال نو اقلام ضروری زندگی را خود را خریداری کنند و دیگر به دنبال خرید پوشاک و آجیل و امثال این موارد نروند و به نوعی خرید این اقلام را در آخرین مرحله بگذارند.
به‌طور کلی تقاضا برای کالاهای اساسی اصلی وجود دارد؛ کالاهایی همانند پوشاک به نیاز درجه چندم تبدیل شده‌اند و حتی مردم برای خریدهای کوچک و ضروری به دنبال تخفیف‌های ویژه هستند؛ به نوعی که تمامی بازارها را زیر پا می‌گذارند تا جنسی با قیمت پایین‌تر و تخفیف بیشتر پیدا کنند.
البته این موضوع تنها برای مردم عادی سخت نیست بلکه برای افراد دارای کسب‌وکار نیز سخت است. زمانی که یک صاحب کسب‌وکار، فروش مناسبی نداشته باشد، نمی‌تواند اجاره‌بهای محل کسب خود را پرداخت کند و از سوی دیگر مجبور به تعدیل نیرو می‌شود؛ اگر این موضوع به صورت بلندمدت ادامه‌دار باشد آن زمان چرخه‌ی اقتصاد کشور را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اما با توجه به شرایط رکوردی ادامه‌دار به نظر نمی‌رسد که چرخه‌ی اقتصاد دچار چالش شود و احتمالاً شرایط در سال آتی کمی بهبود یابد.
شرایط اقتصادی مردم خوب نیست و مشخص نیست این شرایط تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؛ اما به نظر می‌رسد به واسطه احتمال انجام توافق، شرایط بهتری برای کشور رقم بخورد و بخشی از تحریم‌ها برداشته شود و به نوعی فشار حداکثری متوقف شود، در مقابل اگر توافقی صورت نگیرد ممکن است تحریم‌ها افزایش یابد و فشار اقتصادی نیز بیشتر شود و درنتیجه معیشت مردم نیز دچار بحران و چالش‌های بیشتری نسبت به گذشته شود و حتی در بلندمدت ممکن است بیکاری گریبانگر جامعه شود.
سفره خانوار کوچک شد
بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت این سبد از بهمن ۹۹ تا بهمن ۱۴۰۳ بیش از ۳۴۰ درصد رشد کرده است. برخی اقلام موجود در این سبد نیز رشدی بالاتر از ۸۰۰ درصد را تجربه کرده‌اند. تجربه این شرایط تورم درحالی است که تنها چند روز به سال نو باقی مانده و در این چند روز باقی‌مانده همه اقلام اساسی و غیراساسی با افزایش قیمت چندبرابری مواجه شده‌اند. بررسی بازارها نشان می‌دهد که در پایان اسفندماه قیمت اقلام اساسی روند صعودی دارد و احتمالاً این روند در شروع سال جدید نیز ادامه‌دار باشد.
رصد داده‌های رسمی که توسط مرکز آمار منتشر می‌شود، «هزینه ماهانه تأمین سبد غذایی مطلوب» را برای هر فرد ارزیابی می‌کند. بر همین اساس از میان اقلام موجود در این سبد، کمترین درصد رشد قیمت ۱۳۳ درصد بوده که به «نان لواش» مربوط می‌شود. این رشد ۱۳۳ درصدی از بهمن ۹۹ تا بهمن سال جاری در شرایطی رخ داده که این نوع نان ارزان‌ترین نان سنتی است که در تمام شهرها پخت می‌شود و از لحاظ غذایی نیز ارزش پایینی دارد.
همچنین، قیمت این نوع نان به صورت دستوری و دولتی تعیین می‌شود و قیمت آن به راحتی افزایش نمی‌یابد. مرغ ماشینی و گوشت گاو یا گوساله نیز هر کدام به ترتیب ۲۹۲ درصد و ۴۱۵ درصد افزایش قیمت داشتند. از میان میوه‌ها، سیب و پرتقال با رشد قیمت ۲۹۶ درصدی و ۱۶۹ درصدی در میانه این طیف قرار گرفتند.
نکته جالب توجه در این مقایسه، رشد قیمت سیب‌زمینی بوده که به بالای ۸۴۹ درصد رسیده است. این رشد در دی‌ماه ۵۲۰ درصد بوده است. رشد نقطه به نقطه قیمت سیب‌زمینی در بهمن امسال، بالاترین رشد قیمت در این بازه زمانی و در بین اقلام مذکور بوده است. در نهایت، قیمت کل این سبد از بهمن سال ۹۹ تا بهمن‌ماه سال جاری، ۳۴۷ درصد گرانتر شده است. می‌توان با استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده مرکز آمار، نرخ تورم را نیز برای همین بازه زمانی محاسبه کرد. نتایج نشان می‌دهد که نرخ تورم کل سبد مصرف در این بازه زمانی ۲۶۹ درصد و نرخ تورم خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات ۳۳۲ درصد بوده است.