سانسور فضای مجازی در ایران مسبوق به سابقه است.در سال ۱۳۸۸ به دنبال اعتراضات داخلی شبکه اجتماعی پر مخاطب فیس بوک فیلتر شد. بعد از تظاهرات ۸ دی ۱۳۹۶ نیز پیام رسان تلگرام از دسترس خارج شد. و این روز ها فیلترینگ گسترده فضای مجازی که به دنبال اعتراضات گسترده شهریور ۱۴۰۱ کلید خورد، که در آستانه یک سالگی است.
سال ها است که محدودیت اینترنت به یکی از چالش های کاربران ایرانی تبدیل شده، محدودیتی که اگر چه بعد از اعتراضات اجتماعی شدت می گیرد اما در ادامه خود به دلیلی برای نارضایتی جامعه مبدل می شود.
در نیمه دوم سال گذشته، وقایع پس از شهریور ۱۴۰۱ بهانه ای شد تا محدودیت ها در استفاده کاربران ایرانی از اینترنت سختتر و عمومی شود. این وضعیت خرید فیلتر شکن را برای ایرانی ها به ضرورت تبدیل کرد.
در دو سالی که اپیدمی کرونا مردم را خانه نشین کرده بود، عده بیشتری به فضای مجازی وابسته شدند و فعالیت های اقتصادی در این بستر توسعه پیدا کردند. تا جاییکه درآمد بسیاری از تولیدکنندگان صنعتی، اهالی رسانه، تریدر ها، فریلنسرها، بلاگر ها و... به بستر اینترنت و برقراری ارتباط با شبکه های اجتماعی وابسته شد.
بسیاری از کاربران عادی، مجبورند در طول روز بارها برای کسب محتوای مورد نیازشان به سراغ شبکه های اجتماعی بروند. تحصیل وابسته به فضای مجازی است. ایرانیان به فروش و خرید اینترنتی عادت کردند. روابط اجتماعی و خانوادگی به حضور در این شبکه ها وابسته بود. در چنین شرایطی فیلترینگ جامعه بزرگ کاربران ایرانی را مستاصل کرد.
اگرچه مسئولین امر به مردم توصیه می کردند به شبکه های اجتماعی داخلی مهاجرت کنند و از آپ های داخلی استفاده کنند، اما وزن بالای شبکه های اجتماعی مثل واتس آپ و اینستاگرام، همچنان ایرانیان را در آن بستر فعال نگه داشت. با شروع محدودیت ها کاربران مجبور شدند به سراغ خرید وی پی ان بروند.
در این میانه شرکت های مخابراتی نه تنها ضرر نکردند بلکه فروش وی پی ان و استفاده بالای کاربران از این ابزار باعث شد استفاده از اینترنت نیم بها به حداقل خود برسد و شرکت های ارائه دهنده خدمات مخابراتی بیشتر سود کنند.
سانسور فضای مجازی در ایران اگر چه با اهدافی غیر اقتصادی انجام شد اما گردش مالی بالایی برای شرکت های مخابراتی و ارائه دهندگان سرویس های فیلتر شکن در داخل و خارج به دنبال داشت.
کسب و کار های مرتبط با ارائه خدمات فیلترشکن بعد از فیلترینگ رونق گرفتند و مردم با دور زدن محدودیت همچنان در دایره کاربران شبکه های اجتماعی خارجی باقی بمانند.
با توجه به تمایل بالای کاربران ایرانی به حضور و فعالیت در فیس بوک، تلگرام، اینستاگرام، ایکس، واتس آپ و... تصمیم گیران باید در یک سال گذشته پذیرفته باشند که با جامعه ای گشوده رو به رو هستند ضمن اینکه ذات و ماهیت فناوری کنترل ناپذیر است. با مسدود کردن راه های ارتباطی به شیوه فیلترینگ، نمی توان علایق و سلایق جامعه بزرگی مثل ایران را کنترل کرد.
شاید وقت آن رسیده که به جای ایجاد محدودیت برای مخاطبان شبکه های اجتماعی، به بالا بردن سواد رسانه ای جامعه و ساختن رسانه هایی توانمند فکر شود. تنها در این صورت می توان امیدوار بود که جامعه به سمت مصونیت از خطر رسانه های خارجی پیش می رود.
محدودیتی از جنس فیلترینگ، از اعتماد جامعه نسبت به مسئولین و تصمیم گیران می کاهد. عموم مردم جامعه نسبت به کسانی که در حوزه ارتباطات و رسانه موضع گیری های افراطی و تندروی دارند، بدگمان هستند. در حالیکه فضای مجازی می توانست ظرفیتی برای نزدیک شون مسئولین به مردم باشد، با تصمیم گیری عجولانه و لجبازی با علایق جامعه به گسست بین مردم و مسئولین بدل شه و می شود.