به قلم نیک دنبی
2 جولای 2021 (11 تیر 1400)
تارنمای ریسپانسیبل استیتکرافت
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
یک ناو نیروی دریایی ایالات‌متحده، 34 سال پیش هواپیمای غیرنظامی ایران را سرنگون کرد، اتفاقی غم‌انگیز که آمریکایی‌ها به‌تدریج آن را فراموش کرده‌اند، اما ایرانی‌ها هرگز.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری منتخب ایران پس از پیروزی در انتخابات ژوئن (28 خرداد) سخنان چندانی ایراد نکرد. رئیسی درحالی‌که متعهد شد در ازای رهایی از «همه تحریم‌های ایالات‌متحده» توافق هسته‌ای سال 2015 را دوباره احیا کند، پیشنهاد محدود کردن برنامه موشکی ایران و پشتیبانی از شبه‌نظامیان منطقه‌ای را «غیرقابل‌مذاکره» خواند.
این تنش و بی‌اعتمادی عمیق، اتفاق جدیدی نیست، بلکه مسئله‌ای تاریخی است. 34 سال پیش در 12 تیرماه، با سرنگونی پرواز 655 ایران ایر توسط نیروی دریایی ایالات‌متحده، لحظه‌ای حساس در میان دهه‌های دشمنی ایران و آمریکا رخ داد که بر بی‌اعتمادی ناشی از کودتای سیای آمریکا در 28 مرداد 1332 افزود.
در 31 شهریور 1359 (22 سپتامبر 1980)، صدام حسین رهبر عراق به ایران حمله کرد. هفت سال پس از حمله عراق، با به بن‌بست رسیدن درگیری‌ها، هر دو کشور شروع به حمله به نفت‌کش‌هایی کردند که در خلیج‌فارس رفت‌وآمد می‌کردند. ترامپ رئیس‌جمهور آمریكا برای محافظت از ترانزیت نفت و برای جلوگیری از حملات آینده ایران و پایان دادن به جنگ از طریق مذاکره، پرچم آمریکا را بر بالای نفت‌کش‌های متعلق به كویت برافراشت.
در اردیبهشت 1367 رزمناو یو اس اس وینسنس در خلیج‌فارس مستقر شد.
یک روز قبل از تعطیلات جشن کمپ دیوید در 13 تیرماه 1367 رزمناو وینسنس یک هلی‌کوپتر را مستقر کرد تا گزارش حرکت قایق‌های ایران در برابر کشتی‌های بی‌طرف را بررسی کند. هنگام فرماندهی سروان ویل چپل راجرز خبر رسید که یکی از قایق‌های ایرانی 10 گلوله به هلی‌کوپتر کاوشگر شلیک کرده است، وی کشتی را به دور خود چرخانده و به سمت قایق‌های تندرو حرکت می‌کند. با این کار وی با عبور از آب‌های ایران قوانین جدید ریگان را نقض کرد.
ساعت 9:43 صبح، وینسنس هم‌زمان با عزیمت پرواز 655 ایران ایر از بندرعباس به سمت دبی، به سمت قایق‌های ایرانی آتش گشود. هواپیما یک اوج‌گیری عادی را آغاز کرده بود، با این تفاوت که خلبان نمی‌دانست که با هواپیمای ایرباس A300 خود بر روی منطقه عملیات نظامی قرارگرفته است. اپراتورهای رادار در وینسنس پرواز تجاری را با یک هواپیمای جنگنده F-14 ایرانی اشتباه گرفتند.
راجرز پس از ارسال چندین هشدار رادیویی در ساعت 9:45 صبح اجازه داد تا خدمه وینسنس دو موشک زمین به هوا را به سمت هواپیما شلیک کنند. چند ثانیه بعد هواپیما منفجر شد و بقایای آن و بقایای 290 مسافر به خلیج فارس سقوط کردند.
در کمپ دیوید برای جشن چهارم ژوئیه، ریگان این حادثه را «یک فاجعه وحشتناک انسانی» خواند، اما از عذرخواهی خودداری کرد و گفت وینسن «اقدام دفاعی مناسب» را انجام داده و اگر ایران سال‌ها پیش آتش‌بس را می‌پذیرفت می‌شد از این حادثه جلوگیری کرد.
تحقیقات رسمی فاجعه را به محیط شلوغ جنگ نسبت داد و «پرسنل نیروی دریایی ایالات‌متحده» را از سهل‌انگاری یا «رفتار از روی عمد» مبری کرد. راجرز نه‌تنها مورد بازخواست قرار نگرفت، بلکه به همین دلیل بعداً به دلیل اقدامات خود جایزه لژیون لیاقت را دریافت کرد و به دنبال این حادثه فرمانده کشتی باقی ماند!
باگذشت بیش از 30 سال، این حادثه در حافظه آمریکایی‌ها کمرنگ شده است؛ درحالی‌که از حافظه ایرانی‌ها هرگز. در آن زمان مقامات ایرانی این موضوع را یک «قتل‌عام وحشیانه» عمدی دانستند و آیت‌الله خمینی از ایرانیان خواست «به جبهه‌های جنگ بروند و علیه آمریکا بجنگند»؛ اما این حادثه باعث شد تا رهبران ایران تأمل کنند. آن‌ها اعتقاد داشتند که این حمله اثبات این مسئله است که آمریکا برای حمایت مستقیم از عراق وارد جنگ شده است. چند روز پس‌ازاین حمله بود که ایران قطع نامه 598 را پذیرفت و جنگ ایران و عراق به پایان رسید؛ اما تأثیر این حادثه به پایان نرسیده است. وقتی ترامپ تهدید کرد که اگر ایران بخواهد ترور ژنرال سلیمانی را تلافی کند، «52 سایت ایرانی» را نابود خواهد کرد، زیرا این تعداد با 52 آمریکایی‌های گروگان گرفته‌شده از سال 1358 تا 1360 برابر است؛ روحانی پاسخ داد: «کسانی که به شماره 52 مراجعه می‌کنند باید شماره 290 قربانی در پرواز 655 ایران ایر را نیز به یاد آورند.»
ازآنجایی‌که دولت‌های جدید در هر دو کشور سعی در ارائه رهنمودهایی برای تعاملات آینده دارند، دولت بایدن باید به یاد داشته باشد که هر دو کشور از ایجاد بی‌اعتمادی و تقابل مبرا نیستند. پیش‌ازاین دولت باید صراحتاً نیت خود را اعلام و بپذیرد که ایالات‌متحده خواستار روابطی باثبات و قابل پیش‌بینی با ایران است. واشنگتن باید رسماً از هرگونه پیش‌داوری در مورد «تنظیم مجدد» رابطه یک شبه با تهران خودداری کند.