مرضیه نگهبان مروی: رمان «زندگی و زمانۀ مایکل ک» نوشتۀ جی. ام. کوتسیا، نویسندۀ برجستۀ آفریقای جنوبی و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات، یکی از آثار برجستۀ ادبیات قرن بیستم است که با زبانی مینیمالیستی و داستانی عمیقاً فلسفی، زندگی مردی حاشیه‌نشین را در بستری از جنگ و آشوب به تصویر می‌کشد. این رمان، که در سال ۱۹۸۳ منتشر شد، نه‌تنها به دلیل سبک روایی منحصربه‌فردش، بلکه به‌خاطر کاوش در مضامینی چون آزادی، هویت، و رابطۀ انسان با محیط اطرافش، مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. مایکل ک، شخصیت اصلی این رمان که به سختی می‌توان او را قهرمان یا ضدقهرمان نامید، از طریق انتخاب‌هایش در جهانی پر از خشونت، خواننده را به تأمل در ارزش‌های انسانی و معنای زندگی وامی‌دارد.
وقایع رمان «زندگ و زمانۀ مایکل ک» در آفریقای جنوبی‌ای خیالی و بدون تاریخ مشخص رخ می‌دهند، اما نشانه‌ها به وضوح به جنگ داخلی و نظام آپارتاید اشاره دارند. جامعه‌ای که کوتسیا در این رمان خلق کرده، پر از اردوگاه‌های اجباری، گشت‌های نظامی، و محدودیت‌های شدید برای رفت‌وآمد است. این فضای دیستوپیایی، که در آن انسان‌ها به شماره‌ها و کارکردهایشان تقلیل یافته‌اند، بستری مناسب برای روایت زندگی مایکل ک فراهم می‌کند؛ مردی که به نظر می‌رسد از این سیستم به‌کلی بیگانه است.
فضای رمان به‌شدت مینیمال و عاری از زرق‌وبرق است. توصیفات کوتسیا از طبیعت، شهرها و اردوگاه‌ها با دقت و ایجاز نوشته شده‌اند، به‌گونه‌ای که خواننده نه‌تنها مناظر را می‌بیند، بلکه حس انزوا و سردی حاکم بر جهان داستان را نیز لمس می‌کند. این مینیمالیسم در زبان و فضاسازی، بازتابی از ذهنیت مایکل ک است که زندگی‌اش را با کمترین تعلقات و خواسته‌ها پیش می‌برد.
مایکل ک مردی‌ست با ظاهری نامتعارف؛ مردی لب‌شکری که به‌خاطر قیافه‌اش دیگران را ناخودآگاه از او دور می‌کند. او همچنین کندذهن و ساده‌لوح به‌نظر می‌رسد، اما این سادگی ظاهری، نقابی است بر عمق فلسفی و عزمی راسخ برای زیستن به شیوه‌ای که خودش انتخاب کرده است. مایکل ک از همان ابتدا به‌عنوان باغبانی معرفی می‌شود که در کیپ‌تاون کار می‌کند، اما با شدت گرفتن جنگ و بیماری مادرش، تصمیم می‌گیرد او را به زادگاهش در حومۀ شهر ببرد. این سفر که به‌دلیل موانع جنگی و بوروکراسی نظامی، پیچیده می‌شود، نقطۀ آغاز ماجراجویی مایکل است.
مایکل ک شخصیتی‌ست که از وابستگی به نظام‌های اجتماعی و سیاسی سر باز می‌زند. او نه به‌دنبال قدرت است، نه ثروت، و نه حتی پذیرش اجتماعی. انتخاب او برای زندگی در حاشیه، فرار از اردوگاه‌های کار اجباری، و پناه بردن به طبیعت، نوعی مقاومت منفعل اما عمیق را نشان می‌دهد. او به‌جای مبارزۀ مستقیم با سیستم، به‌سادگی از مشارکت در آن امتناع می‌کند. این ویژگی، مایکل ک را به نمادی از آزادی فردی تبدیل می‌کند، هرچند این آزادی با انزوا و رنج همراه است.
رمان «زندگی و زمانۀ مایکل ک» پر از مضامینی است که خواننده را به تأمل وامی‌دارند. یکی از برجسته‌ترین مضامین، آزادی است. مایکل ک، با وجود محدودیت‌های جسمانی و اجتماعی، آزادترین شخصیت رمان است، زیرا به هیچ چیز جز خودش وابسته نیست. او حتی از غذا و سرپناه به حداقل بسنده می‌کند و در زمین‌های بایر، با کاشت بذر و خوردن محصولات ناچیز، زندگی را ادامه می‌دهد. این خودبسندگی، در جهانی که همه به سیستم وابسته‌اند، عملی انقلابی است.
هویت، مضمون دیگری است که در رمان پررنگ است. مایکل ک، که از کودکی به دلیل ظاهرش طرد شده، هویتی خارج از تعریف‌های اجتماعی برای خود می‌سازد. او نه به‌عنوان کارگر، نه شهروند، و نه حتی قربانی جنگ، بلکه به‌عنوان انسانی تعریف می‌شود که صرفاً می‌خواهد باشد. این سادگی هویت، در برابر پیچیدگی‌های نظام‌های سرکوبگر، قدرتی عجیب به او می‌بخشد.
رابطۀ مایکل با طبیعت نیز یکی از جنبه‌های کلیدی رمان است. او در زمین‌های خشک و متروک، نه‌تنها به بقای خود ادامه می‌دهد، بلکه با کاشت بذر و مراقبت از گیاهان، نوعی خلق و آفرینش را تجربه می‌کند. جنگ و تأثیرات آن بر انسان‌ها نیز در پس‌زمینۀ رمان جریان دارد. کوتسیا بدون توصیف صحنه‌های جنگی مفصل، تأثیرات روانی و اجتماعی جنگ را از طریق زندگی مایکل و دیگران نشان می‌دهد. اردوگاه‌های کار اجباری، بی‌اعتمادی میان مردم و تقلیل انسان‌ها به ابزار، همگی نشانگر ویرانی جنگ هستند. اما مایکل، با انتخاب زندگی در حاشیه، از این ویرانی تا حد ممکن فاصله می‌گیرد. کتاب «زندگی و زمانۀ مایکل ک» با ترجمۀ مینو مشیری در نشر نو منتشر شده است.