هادی مسعودی‌فر-استاد دانشگاه
استناد حقوقی ایران بر نقض اصل همبستگی مندرج در اصل ۲۴ اعلامیه جهانی استکهلم ۱۹۷۲ توسط افغانستان، یک امر مهم و ضروری است تا بتوان با تکیه بر نظریه مسئولیت محض دولت‌ها در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، افغانستان را وادار به جبران خسارات مالی قبلی، اعاده به وضع سابق و توقف وضعیت مخاطره‌آمیز زیست‌محیطی کرد. هادی مسعودی‌فر با اشاره به اقدام هیات حاکمه افغانستان نسبت به احداث سد بر روی رودخانه‌های هیرمند و هریرود و عدم تامین حقابه ایران، اظهار کرد: در مقطع کنونی به دلیل عدم استفاده دولت ایران از ظرفیت‌های علمی و تخصصی موجود در استان‌های هم مرز با کشور افغانستان، عدم استفاده راهبردی از حقوقدانان بین‌الملل استان خراسان و عدم بهره‌مندی از استراتژی‌های موثر حقوقی و دیپلماتیک، موضوع انرژی، بهره‌مندی از منابع طبیعی و مدیریت منابع آب میان ایران و افغانستان، از قلمرو مباحث نرم «حقوقی و توافق‌محور» خارج شده و به قلمرو مباحث سخت «قدرت سیاسی و اعمال اصل حاکمیت ملی» وارد شده است. وی ادامه داد: از این‌رو به نظر می‌رسد که به دلیل تاخیر در تدوین استراتژی هدفمند و کاربردی در دستگاه دیپلماسی ایران، فرصت پیشگیری و طراحی سازوکارهای مشترک و همگرایانه دوجانبه عملا از دست رفته و افغانستان در حال ایجاد رویه‌ای تدریجی در قطع حقابه عرفی مناطق پائین‌دستی رودخانه‌های هیرمند و هریرود است. به همین دلیل تردیدی نیست که در آینده شاهد تکمیل دو پروژه سدسازی تیرپل و گفگان در امتداد پروژه پاشدان بر روی رودخانه‌های مشترک و سرریز به مناطق اقلیمی کشور ایران خواهیم بود. این پژوهشگر حقوق بین‌الملل بیان کرد: ضرورت بهره‌مندی از ابزارهای حقوقی بین‌الملل مانند استناد به اصل ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی و مسئولیت محض در خسارت‌های زیست‌محیطی می‌تواند موجبات مسئولیت بین‌المللی رژیم حاکمه افغانستان در قبال تمامی آثار و پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و انسانی مرتبط با احداث سد پاشدان بر روی رودخانه هریرود را فرآهم آورد. این مدرس دانشگاه عنوان کرد: امروزه امنیت صرفاً شامل دفع تهدیدات نظامی نمی‌شود؛ بلکه امنیت انسانی در بردارنده تمامی زمینه‌هایی است که انسان برای داشتن زیست شرافتمندانه به آنها نیازمند است که شامل امنیت زیست‌محیطی، اقتصادی و بهداشتی-درمانی نیز می‌شود و به همین دلیل ایجاد مانع در جاری شدن بخشی از آب رودخانه‌های مشترک می‌تواند ضمن بر هم زدن اکوسیستم منطقه پائین‌دست رودخانه‌ها، امنیت انسانی را به طور جدی با تهدید روبه‌رو کند. مسعودی‌فر اضافه کرد: در گام اول انتظار می‌رود که دولت جمهوری اسلامی ایران با انتشار بیانیه‌ای رسمی، عدم رعایت اصل ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی توسط افغانستان را اعلام کند و هرچه سریع‌تر خواستار توقف حبس بخشی از منابع آبی که به صورت تاریخی در مسیری طبیعی جاری بوده است، شود. وی در خصوص نحوه تقسیم منابع آبی هریرود اظهار کرد: هیات حاکمه افغانستان فقط می‌تواند نسبت به جریان اقلیمی مازاد در هریرود با توجه بر سرانه بارش‌های فصلی اعمال حاکمیت کند و جلوگیری از جریان اقلیمی طبیعی یا تاریخی رودخانه‌ها از طریق اقداماتی مانند سدسازی، نقض آشکار کشور همجوار یعنی ایران برای داشتن محیط‌زیست سالم است و مسئولیت بین‌المللی دولت خاطی را به همراه دارد. پاسداشت حق بهره‌مندی از منابع طبیعی اقتضاء می‌کند که علاوه بر منافع مشروع افغانستان در امر مدیریت منابع طبیعی، از خسارت‌های احتمالی بر جامعه انسانی ایران به ویژه ساکنین خراسان رضوی پیشگیری شود.
منبع: ایسنا