چرخش رانت
سوم دی‌ماه عبدالناصر همتی که به همراه رئیس‌کل بانک مرکزی در کمیسیون اقتصادی مجلس حضور یافته بود، با بیان اینکه اختلاف بین ارز نیمایی و بازار حدود ۲۰ هزار تومان است، گفت: سال گذشته طبق گزارش بانک مرکزی ۵۰ میلیارد دلار واردات نیمایی داشتیم یعنی هزار میلیارد تومان رانت داده‌ایم. ما دلار را ۴۰ هزار تومان می‌دهیم ولی خیلی از کالاها با نرخ ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان در بازار می‌چرخد، این رانت ارزی صادرات را کم و در مقابل واردات را زیاد نشان می‌دهد؛ با این روش باعث شدیم صادرات و ارزآوری از این محل کاهش یابد. وی بر این نکته تأکید داشت که درصد قابل‌توجهی از ارز حاصل از صادرات به کشور بازنمی‌گردد.
پیامد کم اظهاری صادرکنندگان
پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گزارشی به بررسی برآورد کم‌اظهاری صادرات در ایران پرداخته و تأکید کرد که تفاوت بالای نرخ ارز نیما و آزاد سبب شده تا کم‌اظهاری صادرات در سال‌های گذشته رواج یابد و میزان کم‌اظهاری صادرات در ۱۴۰۱ را معادل ۵ میلیارد دلار برآورد کرده است. در این گزارش آمده کم اظهاری یکی از روش‌های فرار سرمایه است که هم‌زمان می‌تواند پول‌شویی و فرار مالیاتی نیز باشد. مهم‌ترین عامل اثرگذار در کم‌اظهاری صادرات اختلاف نرخ ارز سامانه نیما و نرخ ارز بازار آزاد است.
فشار تحریم
این پژوهشکده ملاک برآورد نرخ کم‌اظهاری برای ۶ ماهه دوم ۱۳۹۷ به بعد را اختلاف بیش از ۱۰ درصدی بین قیمت ضمنی دو مرجع داده‌های کم‌اظهاری عنوان کرده و نرخ کم‌اظهاری در نیمه دوم سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ را به ترتیب ۴.۷ درصد و ۶.۶ درصد برآورد کرده است. بر این اساس در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ میانگین کم‌اظهاری بین ۷.۵ درصد تا ۸ درصد بوده و در سال ۱۴۰۱ نرخ کم‌اظهاری صادرات افزایش محسوسی داشته و به ۱۲.۱ درصد رسیده است. برآوردها نشان می‌دهد: در دوره‌هایی مانند پاییز ۱۳۹۹ که اختلاف این دو نرخ ارز آزاد و نیمایی به حداقل رسیده بود، نرخ کم‌اظهاری صادرات نیز به صفر رسیده و در دوره‌هایی مانند زمستان ۱۴۰۱ که اختلاف این دو نرخ ارز (نیمایی و آزاد) بیشتر شده، نرخ کم‌اظهاری صادرات نیز به‌صورت فزاینده بیشتر شده و به بیش از ۱۵ درصد رسیده است.
خسارت ارزی تحریم
به دلیل اعمال تحریم‌های بین‌المللی و جهش‌های ارزی متعدد در سال‌های اخیر، نظام ارزی در کشور به‌منظور کنترل بازار ارز چند نرخی شده و از شهریور ۱۳۹۷ صادرکننده‌ها ملزم به بازگشت ارز صادراتی و فروش آن در سامانه نیما شدند که نرخ آن از نرخ بازار آزاد کمتر است. آمارها گویای آن است که کم‌اظهاری صادرات در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ حدود ۲.۲ میلیارد دلار برآورد شده که این میزان در سال ۱۴۰۰ به 3.1 میلیارد دلار رسیده و در سال ۱۴۰۱ با توجه به افزایش نرخ کم‌اظهاری، میزان کم‌اظهاری صادرات بالای ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
برگرفته از: ایرنا