دکتر سید محمدرضا حسینی بهشتی، فرزند شهید بهشتی و دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران در نشست هفتگی موسسه «مطالعات دین و اقتصاد» با موضوع «از هویت خانوادگی تا هویت ملی» که به بهانه رونمایی از کتاب «خانواده و کارکردهای عاطفی آن از دیدگاه شهید آیت‌الله دکتر بهشتی» با تألیف صدیقه قاسمی برگزار شد، گفت : اولین واحد در جامعه از دیدگاه ارسطو، خانه است. خانه یک واحد است و نماد آن‌هم اجاق است. اما در جامعه 83 میلیون نفری ما، در سنین ۱۸ تا ۶۵ سال، 22.7 میلیون نفر مجرد هستند. در ادامه گزیده نظرات وی را به نقل از جماران می‌خوانید.
انتخاب تجرد
آمار جامعه ما نشان می‌دهد، بسیاری از افراد به دلیل اضطرار شرایط اقتصادی تجرد را انتخاب نکرده‌اند، بلکه به دلیل فرهنگی این‌گونه انتخاب می‌کنند. ما ازنظر اقتصادی شرایط پرتلاطمی را تجربه می‌کنیم، اما نوع توقعات از زندگی و نگاه به زندگی هم در مساله انتخاب تجرد مهم است. کسانی ممکن است موفقیت شغلی و عرصه علمی و برخورداری بیشتر از مواهب زندگی و برخورداری از اختیار و آزادی برای تنظیم زندگی و نادیدن دلایل کافی برای رفتن زیر بار تعهدات و پایبندی‌ها و التزاماتی که زندگی خانوادگی می آورد از دیگر دلایل است.
موانع اجتماعی و روانی راه ازدواج را بسته‌اند
برخی از افراد، علی‌رغم میل به داشتن یک زندگی جمعی و خانوادگی با موانعی روبه‌رو هستند که آن‌ها را از این مسیر بازمی‌دارد. برای مثال، در حال حاضر سایت‌هایی با بیش از نیم میلیون عضو وجود دارند که اعضای آن‌ها تمایل خود را نه برای رابطه‌ای موقت، بلکه برای یک زندگی مشترک، خانوادگی و جمعی اعلام کرده‌اند. اما همچنان موانع زیادی در مسیر تحقق این خواسته‌ها وجود دارد.
ترس از شکستمانع شکل‌گیری خانواده
بخش عمده‌ای از موانع، ماهیت روان‌شناختی دارند. برای نمونه، بسیاری از افراد دیگر «زبان مشترک» برای ورود به ذهن و دنیای طرف مقابل را پیدا نمی‌کنند. ۴۹ درصد از شرکت‌کنندگان در یک نظرسنجی اظهار داشته‌اند که به دلیل خجالت یا ترس از پاسخ منفی، قدم اول را برای آشنایی یا پیشنهاد ازدواج برنمی‌دارند. این ترس از شکست، مانع جدی در مسیر شکل‌گیری روابط پایدار و خانوادگی است.
استانداردهای غیرواقعی
بسیاری از افراد ممکن است توانایی حل مسائل پس از ورود به رابطه جنسی را داشته باشند، اما زمانی که صحبت از ورود به یک زندگی خانوادگی و تعهد اجتماعی می‌شود، با تردیدهای جدی مواجه‌اند. حتی ایده آل‌هایی که رسانه‌ها از زن و مرد ترسیم می‌کنند، باعث شده استانداردهای غیرواقع بینی برای جذابیت شکل بگیرد؛ ایدئال‌هایی که از طریق شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های کامپیوتری و دیگر بسترهای رسانه‌ای به ذهن مردم القا می‌شود. حدود ۳۰ درصد افراد خود را ازنظر فیزیکی فاقد جذابیت کافی برای ورود به یک رابطه بلندمدت یا ازدواج می‌دانند. این امر نشان می‌دهد معیارهای زیبایی در دنیا به‌طور مستمر در حال بازتعریف هستند.
خانواده‌های تک نفره
بر اساس برخی آمارها، ۵۰ درصد از افراد مجرد بالای ۳۰ سال، موفقیت شغلی را بر روابط خانوادگی ترجیح می‌دهند. این تغییر اولویت‌ها، بازتاب شرایط اجتماعی و ذهنی جدیدی است که باید آن را جدی گرفت. یکی از مشکلات جدی، نحوه جمع‌آوری و تفسیر داده‌ها درباره خانواده است. بسیاری از آمارها بر اساس خانوار ارائه می‌شوند، نه خانواده. این در حالی است که اکنون شاهد افزایش خانوارهای تک‌نفره هستیم؛ طبق آمار رسمی، ۶.۱ درصد خانوارها در ایران، تک‌نفره هستند.
پرهیز از نگاه سنتی به خانواده
ما باید از دیدگاهی باز و علمی به پدیده ازدواج نگاه کنیم. نباید فورا چنین انتخابی را انحراف از عرف یا ارزش‌های اجتماعی تلقی کرد؛ بلکه باید آن را به عنوان بخشی از واقعیت اجتماعی پذیرفت و تحلیل کرد. اگر قرار است مسئله خانواده را امروز دوباره با عمق بررسی کنیم، نمی‌توانیم از برخی مفاهیم کلیدی و بحث‌برانگیز عبور کنیم. مطالعات اجتماعی نشان داده‌اند که حضانت انحصاری، چه به مادر و چه به پدر، چالش‌ها و آسیب‌هایی جدی برای کودکان ایجاد کرده است. در خانواده‌هایی که تنها یکی از والدین حضانت دار است، اغلب نوعی خلأ احساسی و تربیتی شکل می‌گیرد. این تجربه مهم نشان می‌دهد که رویکردهای مطلق گرایانه و مبتنی بر شعار، برای حل مسائل عمیق خانواده کافی نیستند. ما نیازمند بازنگری، اتاق‌های فکر و مواجهه‌ی صادقانه با ابعاد مختلف مسائل خانواده هستیم. باید دقیق و جامع با آن روبرو شویم.