ستاره صبح-
فقیه پیشرو و پویا
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدعلی ایازی، مدرس حوزه و دانشگاه در نوشتاری با عنوان «فقیه پیشرو» به مناسبت رحلت حضرت آیت‌الله صانعی نوشت: «آیت‌الله صانعی به معنای واقعی کلمه در دوران پس از انقلاب حیاتی فعالانه و پویا را در پیش گرفت. ایشان نه‌تنها به‌طور مستمر در رفتاری کنشگرانِ با موقعیت‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فقهی قرار داشت بلکه به گواه کارنامه‌ای که از این مرجع تقلید بزرگوار برجای‌مانده، همواره دارای حضوری صف‌شکنانِ و پیشرو در تمام این حوزه‌ها بود. به یک معنا امروز که به سوابق ۴ دهه گذشته ایشان بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی نگاه می‌کنیم به‌راحتی می‌توان دریافت که این مرجع فقید از ثابت‌قدم‌ترین علمای شیعه در مواجهه با تابوهای مختلف بود. به عبارتی وجه مشخصه و ویژگی برجسته مرحوم آیت‌الله صانعی را می‌توان در این شاخصه عملکردی دانست که اول از هر چیز تلاش می‌کرد نگاهی پویا به ماهیت فقه شیعه داشته باشد. ویژگی دوم این بود که ایشان نگاه پویای خویش به فقه را با شرایط زمانه و مقتضیات روز جامعه تطبیق می‌داد. به عبارتی برخلاف رویه‌ای که بسیاری بر آن تأکیددارند، آیت‌الله صانعی معتقد به انطباق فقه و شرایط روز باهم بود و عدم این انطباق را خطری برای رویگردانی مذهبی در جامعه می‌دانست. اما شاخصه سوم که در کنار این دو مهم قرار می‌گرفت، جرئت و جسارت ایشان برای هدف قرارداد برخی مسائلی بود که ازنظر بخشی از مذهبیان و حوزویان تبدیل به تابو شده بودند. مجموع این سه ویژگی درنهایت کارنامه‌ای متفاوت برای این عالم برجسته بر جای گذاشت.
به‌عنوان نمونه برای مسائل یادشده فوق نمونه‌های متعددی وجود دارد. مثلاً ایشان در همان دوران تصدی قوه قضائیه کشور اولین کسی بود که نزد حضرت امام (ره) مسئله قرار گرفتن زنان در جایگاه قضاوت را مطرح کرد و اعتقاد داشت که چنین اتفاقی منافاتی با احکام مذهبی ندارد. یا در موردی دیگر تقریباً اولین کسی که از میان شخصیت‌های برجسته حوزوی به موضوع تساوی دیه زن و مرد ورود و بر آن تأکید کرد، آیت‌الله صانعی بود. به همین شکل وی از نخستین افراد حوزوی بود که اعتقاد داشت سن ۹ سالگی برای بلوغ دختران برای تکلیف و ازدواج باید بر مبنای معیارهایی موردبازنگری قرار بگیرد و بر اساس شرایط روز جامعه چارچوب دیگری برای آن تعیین شود. به‌طورکلی در خصوص این دست مسائل اجتماعی ایشان به‌طور مکرر، اولین کسی بود که در سطح مرجعیت به موضوعات ورود می‌کرد و بر تطبیق احکام فقهی با شرایط روز تأکید داشت. این نتیجه‌گیری‌ها و احکام شرعی و فقهی آیت‌الله صانعی، ناشی از نگاه متفاوت ایشان به جامعه و اموری مانند مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بود. نگاهی که در آن «انسان» به‌خودی‌خود دارای وجوه مختلف ارزش و احترام عالیه است و به همین منوال حقوقی دارد که نقض آن‌ها نمی‌تواند و نباید به توجیهات شرعی و فقهی صورت بگیرد. درعین‌حال تأکید ایشان همواره بر این موضوع بود که نگاه متصل و سختگیرانِ در حوزه فقه، با بازتاب منفی اجتماعی و وازدگی عمومی مواجه خواهد شد و این خود بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که می‌تواند به حوزه شریعت و مذهب وارد شود. هنوز هم بخش عمده نگاه نوآورانه و پویایی که آیت‌الله صانعی نسبت بین فقه و واقعیت‌های روز جامعه داشت، محقق نشده است و تحقق آن‌ها نیاز به زمانی طولانی‌تر دارد. اما جای امیدواری این است که این مسیر توسط شاگردان و تربیت‌شدگان مکتب ایشان ادامه پیدا کند و در آینده شاهد وضعیتی متعادل‌تر از این حیث باشیم.
فتوای متفاوت حضرت آیت‌الله صانعی درباره تعداد زوجات
به‌طورکلی باید دانست که تعدد زوجات، استحباب ندارد و دلیلى بر استحبابش نداریم و تنها جایز و مباح و مشروع است آن‌هم به شرطى که باعث صدمه و اذیت و ظلم و فشار روحى و جسمى و غیر آن‌ها براى زن قبلى نشود، و خلاصه آن‌که ازدواج بعدى وقتى مشروع و جایز است که نسبت به زن قبل منکر ناپسند و ظلم نباشد، بلکه باید ازدواج بعدى معروف و پسندیده شده باشد; و چگونه می‌توان گفت ازدواج بعدى و تعدد زوجات با فرض معروف نبودن نسبت به زن قبلى حائز باشد در حالتى که قرآن رسماً و به‌طور روشن دستور به معاشرت به معروف با زنان را داده است.
ارث بردن زوجه از تمام اموال زوج
نظر فقهی این‌جانب درباره ارث الزوجه، ارث بردن زن از عین منقولات و قیمت غیرمنقولات بوده؛ امّا در بررسی‌های مجدّد جهت تدوین «کتاب الارث» در سال ۱۴۲۷ ه.ق نظر فقهی این‌جانب ـ که در پاسخ به استفتائات دفتر ریاست جمهوری در تاریخ ۲۴/۹/۸۶ نیز آمده ـ ارث بردن زوج از تمام اموال زوجه و ارث بردن زوجه از تمام اموال زوج می‌باشد.
محرمیت با فرزندخوانده
چون این‌گونه اعمال که جزء اعمال بر و احسان و نیکى به دیگران، مخصوصاً کودکان بی‌پناه یتیم و سرگردان می‌باشد، مستحب و مطلوب و موجب اجر اخروى و سعادت در دودنیا است، و ازنظر حرمت نگاه کردن و نامحرم بودن بعد از تمیز و بلوغ به‌حکم ضرورت و مشکل نداشتن فرزند و مشکل گفتن به کودک که تو پدر و مادر ندارى و فرزند ما نیستى، مرتفع می‌گردد و جایز می‌باشد، و حرج و مشقت رافع حرمت است و اسلام دین سهولت و آسانى می‌باشد.