یک کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: حالت مطلوب این است که ایران به عنوان یک کشور مستقل و عزتمند در نظام بین‌الملل حضور پیدا کند. برای ایران عیب است که یک کشور بیگانه به ما دستور دهد که یا مذاکره می‌کنید شما به جنگ دچار خواهید شد. مسئول چنین شرایطی کسانی هستند که در سال‌های گذشته که ما در موضع قدرت بودیم، مسیر مذاکره را بستند. امروز برای ما مایه سرشکستگی است که بیگانگان به ما بگویند چه نیروی دفاعی داشته باشیم و چه نیرویی نداشته باشیم.
مهدی ذاکریان در گفت‌وگو با خبرنگار جماران، با اشاره به ابراز خرسندی ایران و آمریکا از نتایج مذاکرات در مسقط، اظهار کرد: باید توجه داشت که هرگز نمی‌توان بر پایه اظهارنظرات طرفین مذاکره، در مورد گفت‌وگوها نتیجه‌گیری کرد، زیرا در زمان انجام مذاکرات ممکن است هر کدام از طرفین از نقطه دید خود اظهاراتی را در مورد مثبت یا منفی بودن گفت‌وگوها مطرح کنند که صرفا ادعاست. نتیجه یک مذاکره زمانی مشخص می‌شود که دستاوردهایی عملی برای زندگی مردم داشته باشد و در پایان هم به امضای توافقی منجر شود که هر دو طرف خود را متعهد به اجرای آن می‌دانند.
وی افزود: اما مذاکره‌ای که هیچ متن مکتوبی از آن منتشر نشود و مردم نیز از آن اطلاعی نداشته باشند و پس از امضای توافق هم دو طرف به آن عمل نکنند، یعنی عملا نتیجهای نداشته و تلاش برای هیچ بوده است. به عنوان مثال مذاکره آمریکا و کره شمالی در دولت نخست ترامپ و توافقی که حاصل شد، هیچ نتیجهای برای مردم کره شمالی نداشت. مذاکراتی که باعث بهبود زندگی مردم دو کشور نشود یا صرفا منافع مردم یک کشور را تأمین کند، مثبت نیست.
عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد ادامه داد: در مورد مذاکرات روز شنبه، آمریکا اعلام کرد که این صرفا یک نشست و دیدار بود و ایران نیز گفت که مذاکرات به صورت غیرمستقیم برگزار شده و در پایان هم یک دیدار کوتاه بین روسای هیئت‌های مذاکره‌کننده صورت گرفته است. اما همین مذاکره به این شکلی که از سمت ایران و آمریکا گزارش شده، تأثیر مثبتی در داخل ایران داشته، زیرا باعث بهبود وضعیت بورس، ارزش پول ملی و... شده است.
کسانی که باعث فرصت‌سوزی در سیاست خارجی شدند، باید به ملت پاسخ‌گو باشند
وی تصریح کرد: اکنون سؤال مردم این است که چرا چنین اقدامی که توانسته این تأثیر مثبت را در زندگی آنان داشته باشد، تا کنون و در فرصت‌های قبلی انجام نگرفته است؟ چرا وقتی سال‌ها قبل، برجام چنین فرصتی را در اختیار ما قرار داد، آن را حفظ نکردیم و به علت عملکرد نادرست عده‌ای در ایران، زمینه برای خروج آمریکا از برجام فراهم شد؟ اکنون مردم می‌خواهند کسانی که تا این حد توافق با آمریکا را تا به تأخیر انداختند و باعث توقف پیشرفت کشور و معیشت ملت شدند، پاسخ بدهند.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه فضای مثبت ایجادشده ما را نسبت به مذاکرات بعدی نیز امیدوار می‌کند، گفت: وقتی شروع خوبی داشته باشیم، بعدا می‌توانیم در مورد موضوعات مورد اختلاف به طور جدی‌تر گفت‌وگو کنیم. طرف ایرانی معتقد است تنها مسئله مورد اختلاف که در مذاکرات بر سر آن صحبت می‌شود، موضوعات هسته‌ای است و طرف مقابل هم می‌گوید عدم دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای تنها چیزی است که می‌خواهد. این موضع مشترک می‌تواند دیدگاه‌های دو طرف را به هم نزدیک کند و در نهایت سبب لغو تحریم‌ها شود.
آمریکا به مسائل هسته‌ای اکتفا نخواهد کرد
ذاکریان با بیان اینکه البته آمریکا به مسائل هسته‌ای اکتفا نمی‌کند، افزود: امنیت ایالات متحده، امنیت اسرائیل و امنیت جامعه بینالمللی، سه نکته مهم برای آمریکاست. به علاوه جریان مستمر صادرات نفت، امنیت دریایی و اقتصاد جهانی نیز برای آمریکایی‌ها حائز اهمیت است و با هر آنچه موجب اخلال در شبکه منافع‌شان شود، مقابله می‌کنند. از نظر ایالات متحده، ایران امنیت اسرائیل را مورد هدف قرار داده و به منافع آمریکا و متحدین استراتژیکش مانند عربستان، اردن و مصر آسیب زده است. لذا آمریکایی‌ها به موضوعات هسته‌ای اکتفا نمی‌کنند و در مورد مسائل منطقه‌ای، موشکی، حقوق بشری و اقتصاد جهانی نیز خواهان گفت‌وگو و توافق با ایران هستند.
وی با بیان اینکه امحای سلاح‌های کشتار جمعی، مقابله با تروریسم، تقویت اقتصاد آزاد جهانی و گسترش دموکراسی و حقوق بشر، چهار اصل سیاست خارجی آمریکاست، عنوان کرد: در ایران به اشتباه گفته می‌شود که ترامپ صرفا یک بیزینس‌من است. این یک برداشت ناقص از ترامپ است؛ او در عین بیزنس‌من بودن، رئیس‌جمهور آمریکاست و ارزش‌های این کشور را به پیش می‌برد. لذا او قطعا با سلاح‌های کشتار جمعی مقابله خواهد کرد، کما اینکه اعلام کرده ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد و بر همین اساس، در مراحل بعدی مذاکرات بحث‌های مربوط به توان موشکی ایران را هم مطرح خواهد کرد.
عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد با بیان اینکه به همین ترتیب سایر ارزش‌های آمریکا نیز برای ترامپ مهم است، اضافه کرد: او قطعا در پی مقابله با تروریسم است و لذا از اسرائیل برای جنگ با حماس و حزب‌الله حمایت کرد، زیرا به نظرش این دو گروه تروریستی هستند. به علاوه به یاد داشته باشیم همین ترامپ، فرمان شهادت سردار سلیمانی را صادر کرد، زیرا مدعی بود او علیه نیروهای آمریکایی عملیات‌های تروریستی انجام می‌دهد.
ذاکریان با بیان اینکه به علاوه، وضع تعرفه‌ها نشان می‌دهد که سلطه آمریکا بر اقتصاد جهانی نیز برای ترامپ مهم است، ادامه داد: همچنین ترامپ علی‌رغم اینکه به گسترش دموکراسی و آزادی حقوق بشر علاقه‌ای ندارد، اما به عنوان چهارمین اصل سیاست خارجی آمریکا به آن توجه می‌کند و از این مورد به عنوان اهرام برای تقویت سه اصل قبلی بهره می‌گیرد. بنابراین، حتی اگر ما با خواسته‌های هسته‌ای ترامپ موافقت کنیم اما نتوانیم بر سر مقابله با تروریسم و حفظ جایگاه آمریکا در اقتصاد جهانی با او توافق برسیم، ترامپ به بهانه‌های حقوق بشری با ما وارد نزاع خواهد شد و فشار را بر ما افزایش می‌دهد.
وی با بیان اینکه آمریکا متحدین استراتژیکش را هم برای اجرای این چهار اصل در کنار خود دارد، اظهار کرد: در رأس این متحدین، اسرائیل قرار دارد و لذا ترامپ برای حفظ امنیت این اصلی‌ترین متحد خودش هم که شده، هرگز مذاکرات را محدود به مسائل هسته‌ای نمی‌کند. بنابراین، علی‌رغم اینکه نسبت به دورهای بعدی مذاکرات امیداوریم، مسیر سختی را هم پیش رو داریم و اگر نتوانیم هنجارهای خودمان را با هنجارهای طرف مقابل و نظام بینالمللی تنظیم کنیم، با مشکل مواجه خواهیم شد.
هیچ متحد استراتژیکی برای خودمان ایجاد نکرده‌ایم
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: ضروری است که ایران در حوزه‌های اقتصاد جهانی، حقوق بشر، امنیت و روابط خارجی، اصول خود را مشخص کند. اگر این موارد به صورت شفاف مطرح شود و منطبق با هنجارهای جهانی باشد، می‌توانیم به نتایج مذاکرات خوش‌بین باشیم. اما سیاست خارجی جمهوری اسلامی خصوصا در چند سال اخیر، به گونه‌ای بوده که هیچ متحد استراتژیکی برای کشور به وجود نیاورده است. زمانی که ایران در فشار تحریم‌ها قرار گرفت، کدام کشور از ما حمایت کرد؟ هیچ کشوری حاضر نشده قطع‌نامه‌های ضدایرانی را وتو کند و فقط یک بار ترکیه و برزیل به قطع‌نامه‌ای علیه ایران رأی منفی دادند که آن هم برای این بود که می‌خواستند خودشان هم بتوانند غنی‌سازی انجام دهند.
ذاکریان ادامه داد: در مجمع عمومی سازمان ملل نیز تمام قطع‌نامه‌های ضدایرانی رأی می‌آورد و اخیرا در شورای حقوق بشر سازمان ملل هم قطع‌نامه‌ای علیه ایران تصویب شد. این نشان می‌دهد سیاست خارجی ما نتوانسته کشورهای مختلف را با ما همراه کند. امروز تنش‌های ایران تنها با آمریکا نیست، بلکه ما با ترکیه، جمهوری آذربایجان، عربستان، پاکستان، افغانستان، امارات، قطر و بحرین نیز حدی از تنش را داریم و حتی روسیه که در جریان جنگ اوکراین از حمایت‌های غیرمستقیم ما بهره برد، هرگز پاسخ متقابلی به ما نداد.
وی با بیان اینکه حتی بسیاری از این کشورها در پی سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات ایران هستند، خاطرنشان کرد: این کشورها از مشکلات ایران با آمریکا و جامعه بینالمللی نفع می‌برند. این‌ها از یک طرف خود را قربانیان سیاست‌های ایران معرفی می‌کنند و از طرف دیگر خواهان ادامه یافتن اختلافات ایران با جهان اند. ترکیه، عربستان، چین، روسیه و بسیاری از دیگر کشورها بتوانند نهایت بهره را از وضعیت تحریمی ایران برده‌اند و بدشان نمی‌آید ایران به عنوان رقیب‌شان، همچنان ضعیف بماند. اسرائیل هم که طبیعتا خواهان حفظ امنیت خود است، در حالیکه مقامات ایرانی مدام اعلام می‌کنند خواهان از بین بردن رژیم صهیونیستی اند. لذا اسرائیل از مخالفین جدی مذاکرات با ایران است و با لابی در آمریکا، سعی در ترغیب این کشور برای حمله به ایران دارد. خصوصا که افزایش برخوردها بین ایران و اسرائیل، سبب نزدیکی اعراب به این رژیم نیز می‌شود.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه تنها نقطه اتکای ایران، یک سری نیروها و گروه‌ها مانند حزب‌الله، حوثی‌ها و... هستند، عنوان کرد: هیچ کدام این‌ها در جایگاه یک دولت قرار ندارد و عضو سازمان ملل نیستند. تنها دولتی که متحد استراتژیک ما محسوب می‌شد، سوریه بود که آن هم بیشتر جنبه اتحاد یک جانبه داشت و در حقیقت ما متحد آن بودیم و سوریه خصوصا در سال‌های اخیر، هیچ وقت توان انجام اقدامی عملی به نفع ما را نداشت. نهایتا رژیم اسد هم فروپاشید و اکنون ما به معنای واقعی کلمه، هیچ دولتی را به عنوان متحد استراتژیک در کنار خود نداریم.
عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد با بیان اینکه علی‌رغم اظهارنظرات طرف ایرانی، احتمالا شاهد تن دادن به مذاکره بر سر مسائل غیرهسته‌ای هم خواهیم بود، گفت: ایران تا همین چندی پیش تأکید می‌کرد که هر گونه مذاکره با ترامپ نه عاقلانه است، نه هوشمندانه و نه شرافتمندانه، اما نهایتا پای میز مذاکره هسته‌ای حاضر شد. در مورد مسائل موشکی و منطقه‌ای نیز ممکن است تحولاتی در مواضع ایران رخ دهد.
ذاکریان تاکید کرد: البته به نظر من حالت مطلوب این است که ایران به عنوان یک کشور مستقل و عزتمند در نظام بین‌الملل حضور پیدا کند. برای ایران عیب است که یک کشور بیگانه به ما دستور دهد که یا مذاکره می‌کنید شما به جنگ دچار خواهید شد. مسئول چنین شرایطی کسانی هستند که در سال‌های گذشته که ما در موضع قدرت بودیم، مسیر مذاکره را بستند. امروز برای ما مایه سرشکستگی است که بیگانگان به ما بگویند چه نیروی دفاعی داشته باشیم و چه نیرویی نداشته باشیم.
وی اضافه کرد: به غیر از موشک‌های بالستیک که برای حمل کلاهک هسته‌ای به کار می‌روند و برای تمام کشورها خط قرمز محسوب می‌شود، این حق مشروع ملت ماست که از سایر انواع موشک برای دفاع از خودمان برخوردار باشیم و اینکه یک کشور بیگانه در این خصوص برای ما تعیین تکلیف کند، باعث سرشکستگی ماست. این وضعیت دوگانه به این دلیل به وجود آمده که ما در زمان مناسب، وارد مذاکره نشدیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل تصریح کرد: اکنون کسانی که فرصت‌ها را سوزاندند و برجام را از بین بردند، باید پاسخ‌گو باشند. ترامپ اگرچه از برجام خارج شد، اما سپس اعلام کرد که حاضر به مذاکره برای بازگشت به برجام است، اما در داخل ایران مخالفت شد. در یکی از آخرین فرصت‌ها، ما می‌توانستیم پس از عملیات هفتم اکتبر بیشترین امتیاز را از آمریکا بگیریم، اما هیچ کاری انجام ندادیم و فرصت‌ها را سوزاندیم.
آشتی با مردم؛ مهمترین شرط برای موفقیت در مذاکرات
ذاکریان با بیان اینکه امروز ما با اتکای به ملت خودمان می‌توانیم از این شرایط رهایی یابیم، عنوان کرد: مهمترین شرط برای موفقیت جمهوری اسلامی در مذاکرات و دستیابی به توافق در عین حفظ عزت ملی و توان دفاعی، آشتی حاکمیت با مردم است. مردم باید حکمرانان جمهوری اسلامی را به عنوان نمایندگان خود قبول داشته باشند. در جلسات مذاکره، تیم مذاکره‌کننده ایران باید صدای ملت باشند، نه صدای حاکمان؛ مانند گاندی که در مقابل انگلیسی‌ها اعلام کرد ما یک ملت هستیم و مردم ما با احترام به ملت و کشور شما، برای روابط برابر آمادگی دارند.
وی ادامه داد: ما نیز باید به همین شکل مذاکره و اعلام کنیم خواهان توافقی هستیم که هم منافع مردم ایران را تأمین کند و هم منافع مردم آمریکا را. اما اگر مذاکره‌کنندگان با این نیت سر میز مذاکره بنشینند که اعلام کنند ما حاکمانی هستیم که صرفا می‌خواهیم نظام سیاسی‌مان حفظ شود و طرف مقابل باید رعایت نظام ما را کند، نتیجهای جز حراج کشور ندارد، زیرا مجبور خواهیم شد برای حفظ نظام سیاسی، توان هسته‌ای و موشکی کشور را روی میز معامله بگذاریم.
عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اضافه کرد: اگر ابتدا منافع ملی را مطابق با هنجارهای بینالمللی تعریف کنیم و سپس عمده تمرکز خود را بر حفظ این منافع بگذاریم و برای این اساس بر سر میز مذاکره بنشینیم، آنگاه تمام دنیا کنار ما قرار خواهند گرفت، زیرا می‌بینند که مردم یک کشور مستقل که مخالف تروریسم هستند، سلاح‌های کشتار جمعی را تأیید نمی‌کنند و به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی معتقدند، می‌خواهند حقوق ملی خود را استیفا کنند.
ذاکریان با بیان اینکه آقای پزشکیان باید به تیم مذاکره‌کننده دستور دهد بر اساس معیارهایی که با آن‌ها از مردم رأی گرفته، با آمریکا مذاکره کنند، گفت: اگر ما بر اساس خواست ملت خودمان که کاملا هم مطابق با هنجارهای بینالمللی است، جلو برویم، دنیا هم به ما احترام خواهد گذاشت. ترامپ در صحبت‌های خود اعلام کرده که ما تنها خواهان عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هستیم و برای‌مان مهم است که مردم ایران زندگی شادی داشته باشند. بنابراین، با پشتوانه مردم و تلاش‌ها برای تحقق خواسته‌های آنان، می‌توانیم طرف مقابل را برای رسیدن به توافقی برابر و عزتمندانه متقاعد کنیم.