ستاره صبح - اعظم طاهری: مخالفان احداث کریدور زنگزور به دلیل نگاه امنیتی و ایدئولوژیکی نگران اتصال ترکیه به آذربایجان و تقویت ارتباط کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه با سایر مناطق ترک‌نشین ایران هستند. همچنین نگرانی از نقش‌آفرینی ناتو در منطقه به مخالفت با کریدور زنگزور دامن زده است. این مسیر که می‌تواند آذربایجان را دررسیدن به نخجوان از وابستگی به مسیر حمل‌ونقلی ایران خارج کند موردانتقاد ایران قرار دارد. در چنین فضای شاهد واکنش‌ها هستیم ازجمله تحرکات رسانه‌های داخلی آذربایجان به نفع جریان پانترک که باهدف سوءاستفاده از این فضای تنش آلود انجام می‌شود. با افزایش تنش در روابط میان ایران و آذربایجان، نشانه‌هایی از گرایشات قومی و ادبیات پانترکی در رسانه‌های آذربایجان دیده می‌شود. تلویزیون‌های جمهوری آذربایجان به‌راحتی از شهرهای ترک‌نشین ایران به‌عنوان مناطقی که آزاد خواهند شد نام می‌برند! ستاره صبح در این رابطه با نعمت ایزدی، سفیر پیشین ایران در روسیه گفت‌وگو داشت که در ادامه می‌خوانید:
بازی روسیه در ماجرای ایران و همسایگان شمالی چیست؟ آیا روس‌ها به‌طور عملی از طرح احداث کریدور زنگزور حمایت می‌کنند یا اظهارات اخیر روسیه صرفاً جنبه تبلیغاتی دارد؟
فشارهایی که روسیه از جانب غرب متحمل می‌شود، تلاش می‌کند بخشی از فشار را به ایران منتقل کند. بعد از بحران اوکراین غرب ایران را از نزدیک شدن به روسیه بر حذر داشت، ماجرای موشک و پهباد های ایران نمونه‌ای از تلاش‌های غرب بود تا نشان بدهد همکاری با روسیه برای ایران هزینه خواهد داشت. روسیه تلاش می‌کند ایران به غرب نزدیک و توافق کند و روابط ایران و همسایگانش که با اروپا و آمریکا در ارتباط هستند تیره بماند.
رفتارهای روسیه با ایران طبیعی و دوستانه نیست. گسترش روابط میان ایران با ارمنستان و آذربایجان، ضرری متوجه روسیه نمی‌شود. ازاین‌رو این احساس به وجود می‌آید که رفتارهای غیردوستانه روسیه با ایران طبیعی نیست و اغراض دیگری در میان است. چون همسایگان شمالی ایران، همسایگان جنوبی روس‌ها هستند و تنش در این مناطق به نفع روسیه نیست.
شرایط منطقه نامساعد است. سطحی از نزاع میان شرق و غرب در این منطقه جریان دارد. کشورهای منطقه در دودسته هم‌پیمانان غرب و شرق تقسیم می‌شوند و روسیه مایل نیست ایران به غرب و هم‌پیمانان غرب تمایل پیدا کند. روسیه در جدال با غرب، ایران را وجه‌المصالحه قرارداده است.
با افزایش تنش در روابط میان ایران و آذربایجان، نشانه‌هایی از گرایشات قومی و ادبیات پانترکی در رسانه‌های آذربایجان دیده می‌شود. تلویزیون جمهوری آذربایجان به‌راحتی از شهرهای ترک‌نشین ایران به‌عنوان مناطقی که آزاد خواهند شد نام می‌برند. آیا این موارد انعکاس سیاست‌های کلان این کشور است رفتارهایی سلیقه‌ای از سوی گردانندگان رسانه‌های آذربایجان هستیم؟
چه این سخنان واکنشی باید و چه سیاست‌های کلاس جمهوری آذربایجان تلقی شود، نباید نادیده گرفته شوند. اگرچه نمی‌توانند از این سخنان به‌جایی برسند ولی این جریان نباید دست‌کم گرفته شود.
اگر امروز آذربایجانی هست و ترک‌زبان‌ها در قفقاز زیاد است. ریشه آن سرزمین در ایران است. این سرزمین‌ها درگذشته و در شرایط جنگی از ایران جداشده است.
این جریان به نتیجه نمی‌رسد و با تبلیغات کاری از پیش نمی‌برد ولی همین‌قدر که تحرکاتشان را رفتارهایی واکنشی ارزیابی کنیم، باید به همین اندازه جدی گرفته شود و ازنظر سیاسی آن‌ها را متوجه کنیم که با تیغ برنده دوطرفه روبه‌رو هستند. در این‌سوی مرزها هم کسانی تاریخ را آن‌طور که بود به خاطر دارند و از دست جداشده دعوت می‌کنند که به پیکر بپیوندد.
من این رفتارها را تبلیغاتی می‌دانم و فکر می‌کنم باید در همین حد جدی گرفته شود و با توصیه آن‌ها را سر جایشان بنشانیم، چون این رفتار سیاستمداران نیست و با واکنشی رسانه‌ای روبه‌رو هستیم. هرگز به‌جایی نمی‌رسند و اتفاقی نمی‌افتد.
آیا ماجرای کریدور زنگزور ظرفیت ایجاد تنش میان ایران و همسایگان شمالی‌اش را دارد؟ آیا این کریدور برای قطع دسترسی ایران به ارمنستان، گرجستان و اروپا طراحی است یا خیر؟
متأسفانه ما اطلاع دقیقی از توافق میان آذربایجان و ارمنستان بر سر دالان زنگزور نداریم. جزئیات مهمی وجود دارد که درباره آن‌ها صحبت نمی‌شود.
اگر زنگزور خطی ترانزیتی بین آذربایجان و نخجوان است، این مسیر از قبل بوده و کارکرد خود را نشان داده و جای بحث ندارد. خط آهن درگذشته از جلفای ایران به نخجوان متصل می‌شد و ازآنجا با طی کردن خاک ارمنستان به آذربایجان می‌رفت و تا مسکو و دیگر مناطق شوروی سابق ادامه داشت.
این خط حاکمیت هیچ کشوری را تحت‌الشعاع قرار نداده بود و شرایط بدی برای هیچ از طرفین ایجاد نکرد. متأسفانه این مسیر به دلیل شرایط جنگی میان آذربایجان و ارمنستان بسته شد و خط ترانزیتی که ایران از جنوب ارس در اختیار آذربایجان قرارداده بودیم جایگزین آن شد.
با توجه به سابقه قبلی زنگزور، احیای مجدد آن به صلاحدید آذربایجان و ارمنستان وابسته است، تجربه قبلی نشان داده، اگرچه این مسیر برای آذربایجان ثبات و پایداری نداشت؛ اما آسیبی به روابط، منافع و تمامیت ارضی ایران نمی‌زند. ولی همکاری ایران در متصل کردن آذربایجان و نخجوان پایدار بود.
آیا واگذاری بخش‌هایی از خاک ارمنستان به آذربایجان در جریان ایجاد کریدور زنگزور عملی است؟
صحبت‌هایی از واگذار شدن بخشی از خاک ارمنستان به آذربایجان شنیده می‌شود که می‌تواند همسایگی ایران و ارمنستان را از بین ببرد. اگر این موضوع صحبت داشته باشد، تغییری ژئواستراتژیک در منطقه ایجاد خواهد شد و مسائلی به دنبال دارد. اما مشکلات این تصمیم بیشتر متوجه ارمنستان است که با حذف همسایگی ایران، درجه بالایی از امنیت خود را از دست می‌دهد.
واگذاری بخشی از خاک ارمنستان به آذربایجان درست نیست، این دو کشور سال‌ها بر سر خاک جنگیده‌اند و چنین تصمیمی عجیب به نظر می‌رسد. خطی که پیش‌ازاین وجود داشت و قابل‌استفاده بود با جنگ قطع شد. احداث دوباره آن این بار با دست پایین گرفتن ارمنستان منطقی به نظر نمی‌رسد.
این بخش‌ها از توافق احداث کریدور زنگزور ازنظر تحلیلگران داخلی پنهان مانده و کمتر در مورد این جزئیات صحبت شده است. عرض این دالان چقدر است؟ این منطقه با چه شیوه‌ای مدیریت خواهد شد؟ منافع ارمنستان در این توافق چگونه حفظ می‌شود؟ سؤالات بسیاری وجود دارد.
با توجه به موافقات ارمنستان با احداث کریدور زنگزور به نظر می‌رسد بده بستانی پشت این ماجرا وجود دارد. مناطق قره‌باغ، لاچین و شوشا موردعلاقه ارمنی‌ها بوده و هست. من فکر می‌کنم توافقاتی میان آذربایجان و ارمنستان وجود دارد که انتشارش به نفع ایران نیست.
احتمالاً پای یک قرارداد امنیتی درازمدت در میان است. زنگزور نمی‌تواند واگذاری ارضی صرف باشد. زیرا ارمنستان تنها چهار همسایه دارد و از دست دادن یکی از مهم‌ترین همسایه‌ها با هیچ منطقی قابل توجیه نیست.
کسانی که عقیده دارند زنگزور توطئه‌ای برای ایران است بهتر است ماجرا را از این منظر بررسی کنند که شاید احداث این کریدور توطئه‌ای برای ارمنستان باشد. ایران که تا سی سال پیش پشت مرزهای شمالی‌اش تنها یک همسایه داشت و شرایط برایش فرق چندانی نخواهد کرد.
یک همسایه ارمنستان آذربایجان است که سال‌ها باهم جنگیده‌اند، همسایه دیگر ترکیه است که در تاریخ به نسل‌کشی ارامنه متهم است. همسایه دیگر گرجستان است که شرایط خوبی ندارد. مطمئن‌ترین همسایه ارمنستان ایران بوده و هست، ارمنستان با چه منطقی می‌تواند به از دست دادن امتیاز همسایگی با ایران راضی شود؟!
اگر کریدور زنگور به معنی واگذاری خطی از اراضی ارمنستان به آذربایجان باشد، به معنی فروش کل ارمنستان و تمام شدن کار کشور ارمنی کوچکی در قفقاز است و این تحلیل نمی‌تواند درست و واقعی باشد. خطر کریدور زنگزور متوجه ارمنستان است نه ایران.
اطلاعات روسیه در این زمینه بیشتر از ایران است تا جایی که می‌توان گفت روس‌ها در طراحی این ماجرا نقش مستقیم داشتند. تا امروز در مورد احداث کریدور زنگزور موضعی جدی و حساسیتی بالا از غرب دیده نشده است اگر این طرح به ضرر ارمنستان بود غرب واکنش نشان می‌داد. ترکیه مایل است با اجرای این طرح به ارتباطی مستقیم میان مناطق ترک‌نشین دست پیدا کند. ولی این ارتباط در منطقه‌ای بحرانی و پرخطر ایجاد می‌شود و حفظ آن با چالش همراه خواهد بود.