معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با حضور در برنامه صف اول در صداوسیما به پرسش ها درباره تمهیدات وزارت بهداشت در موج جدید گرما پاسخ داد.
سوال: برای موج گرما وزارت بهداشت برنامه خاصی در نظر گرفته است؟
کریمی معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: همانطور که در برنامه خبر اعلام کردم و امروز هم مقام عالی وزارت اعلام کردند اولا یک پیشنهاد شده برای اعلام تعطیلی برای روز‌هایی که درجه حرارت خیلی بالا است به این جهت که یک چیزی است که کاملا قابل پیشگیری است و بیماری نیست که بگوییم نمی‌شود جلویش را گرفت، همین که در محیط گرم قرار نگیریم به خصوص در معرض تابش مستقیم آفتاب، فعالیت بدنی در محیط خیلی گرم نداشته باشیم پیشگیری می‌شود و اطلاع رسانی بوده که طی این چند روز انجام شده، آماده باشی که به همه مراکز درمانی و همینطور سازمان اورژانس کشورداده شده و توصیه‌هایی که به هموطنان داشتیم که حالت خودمراقبتی داشته باشند یعنی خودشان مراقبت کنند به خصوص افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، سن بالای ۶۵ سال یا کمتر از ۴ سال بچه‌ها را خیلی مراقب باشند، کسانی که بیماری کلیوی، کبدی، قلبی، فشارخون و دیابت دارند آسیب پذیرتر هستند و باید بیشتر مراقبت کنند ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر که اوج گرما است سعی کنند در محیط به خصوص نور مستقیم آفتاب همراه با فعالیت بدنی پرهیز کنند حتی الامکان اگر کار واجب ندارند از خانه بیرون نروند و مراقبت کنند که آب بدن کم نشود. توصیه به نوشیدن مایعات فراوان و استفاده از وسایل سرمایشی البته با رعایت صرفه جویی در مصرف برق اینها توصیه‌هایی بوده که انجام شده و اطلاع رسانی هم شده است.
سوال : پیشنهادی که مطرح شده فقط برای آخر این هفته است یا نه یک شاخص است که اگر از ۴۰ درجه بالاتر رفت در هر جایی از کشور تعطیل اعلام شود؟
کریمی: این پیشنهاد وزارت بهداشت است و یک امر بهداشتی درمانی است هرجا که دما از ۴۰ درجه بالاتر رفت البته این پیشنهاد است و دولت باید این را بررسی کند، چون باید در کنار امکاناتی که در بعضی از مناطق است و اولویت‌هایی که هست باید گذاشته شود و وزارت بهداشت هم نظر خودش را اعلام کرد.
سوال: قبلا هم این پیشنهاد را داشتیم یا اولین بار است که مطرح می‌شود؟
کریمی: در ذهنم نیست سال‌های گذشته اجرا شده یا نه اگر هم پیشنهاد شده بوده فکر نمی‌کنم.
سوال: اگر در دنیا هم پیشنهاد شود شاخصش همین ۴۰ درجه است یا ممکن است بیشتر شود.
کریمی: دمای بدن انسان ۳۷ درجه است وبرای این که خنک شود باید بتواند با محیط خودش این دما را تبادل کند، وقتی دما از ۴۰ درجه بالاتر میرود این امکان سخت می‌شود البته فقط دما نیست، مدت زمانی که فرد در محیط گرم قرار می‌گیرد، این که فعالیت بدنی دارد یا خیر، سن، بیماری زمینه‌ای، همه عواملی است که باید به صورت مجموع در موردش تصمیم گرفت، ولی آن که معمولا مراکز بهداشتی درمانی و وزارت بهداشت روی آن تاکید دارند همین دمای ۴۰ درجه است.
سوال: فکر می‌کنید که مصوب شود از فضای تصویب این پیشنهاد در دولت اطلاعی دارید یا خیر؟
کریمی: احتمال دارد که مصوب شود، چون وزارت بهداشت خیلی موکد ما نمی‌خواهیم که جان هموطنان عزیز به خطر بیفتد.
سوال: علائم این گرمازدگی چیست؟
کریمی: وقتی موارد خفیف است حالت ضعف و بی حالی است و سردرد، سرگیجه و اگر یک مقدار شدیدتر شود افت فشار خون اتفاق می‌افتد، ضربان قلب خیلی بالا میرود و بعد فردی که در این محیط است اگر خودش را به محیط خنک منتقل نکند ممکن است که حالت غش و از دست رفتن سطح هوشیاری اتفاق بیفتد، در مراحل شدید ممکن است که حتی سکته قلبی و فوت هم اتفاق بیفتد کسانی که با وجود علائم شدید کار‌های درمانی برایشان انجام نشود یا به محیط خنک منتقل نشوند و اقدامات درمانی انجام نشود می‌تواند در موارد شدید به این عوارض منتهی شود.
سوال: اگر کسی این علائم به سراغش بیاید از کدام مرحله باید احساس خطر کند و به مراکز درمانی مراجعه کند؟
کریمی: معمولا وقتی ضعف و بیماری شدید باشد حالت افت فشار خون اتفاق بیفتد، گرفتگی شدید عضلات ایجاد می‌شود یا این که اختلال حواس ایجاد می‌شود اطرافیان می‌گویند انگار دارد حرف‌های نامربوط می‌زند و هذیان می‌گوید وقتی این علائم ایجاد می‌شود حتما باید مراجعه کند، ولی به محض این که تشنگی شدید ایجاد شد و ضعف و بی حالی ایجاد شد خود فرد باید سریع اقدام کند و از محیط گرم خودش را خارج کند به محیط سرد برود و مایعات فراوان بنوشد و مایعاتی که یک مقدار املاح هم داشته باشد مثل شربت آبلیمو و آبمیوه حتی آب خنک معمولی هم خیلی کمک کننده است.
سوال: اگر کسی مبتلا شود و گرمازدگی به او حادث شده است با خنک شدن رفع می‌شود یا نه ممکن است عوارض داشته باشد؟
کریمی: بستگی دارد در چه مرحله‌ای مراجعه کند، اگر در مراحل خفیفش مراجعه کند خیلی سریع برطرف می‌شود در موارد شدیدتر وقتی به مراکز درمانی می‌آیند از پتو‌های خنک کننده است، اگر امکان خوردن نداشته باشد، چون گاهی مریض را با کاهش سطح هوشیاری می‌آورند تزریق مایعات وریدی انجام می‌شود و اگر عوارض قلبی یا مغزی ایجادشده باشد برحسب آن عارضه که ایجاد شده درمان‌های اختصاصی انجام می‌شود.
سوال: این پیشنهادی که روی دمای ۴۰ درجه تعطیلی اتفاق بیفتد در خیلی از مناطق جنوبی کشور اکثر فکر می‌کنم روز‌های تابستان این دمای هوا را دارند تجربه می‌کنند اگر این جوری باشد که باید کلا تابستان را تعطیل کنند.
کریمی: این هشداری است که هواشناسی داده و ما کاملا تابع نظر هواشناسی هستیم، هشداری که دادند گرمای بی سابقه را گزارش دادند وقتی در بعضی از شهر‌ها چهل درجه است در بعضی شهر‌های دیگر ممکن است بالاتر هم شده باشد این یک شاخص کشوری است که اعلام شده والا هر منطقه‌ای ممکن است که
سوال: در دنیا هم تقریبا در همین شاخص ۴۰ درجه اگر بشود چنین پیشنهادی می‌شود؟
کریمی: آن چیزی که پیشنهاد می‌شود معمولا ۴۰ درجه است.
سوال: راجع به گرمازدگی و گرما و تمهیدات وزارت بهداشت توضیح دیگری است که بخواهید بفرمائید یا خیر.
کریمی: توصیه اکید به این که هموطنان عزیز مواظب خودشان باشد، چون کاملا فردی است و سعی کنند در ساعات گرم روز در محیط باز و همراه با فعالیت بدنی خودشان را قرار ندهند.
سوال: در بعضی از خبر‌ها می‌شنویم که در برخی از کشور‌ها تالار‌هایی را در نظر می‌گیرند که اینها خنک کننده است که در محیط بیرون اگر کسی تردد دارد این جا چند دقیقه بنشیند و آبی بنوشد و بعد بیرون بیاید، حالا نمی‌شود به جای تعطیل کردن البته می‌دانم تعطیل کردن ساده‌ترین تصمیمی است که می‌شود گرفت، ولی به هرحال نمی‌شود مثلا تمهیداتی اندیشید که این اتفاق بیفتد سالن‌هایی را تجهیز کنید که مردم بتوانند آن جا خنک شوند.
کریمی: تعطیلی که فعلا یک پیشنهاد است و مصوب نشده ممکن است که انجام نشود، همه این تمهیداتی که شما فرمودید موثر است یعنی اگر فرد حتی در خیابان دید که این حالت برایش ایجاد می‌شود بانکی باز است برود در هوای خنک، اگر مغازه‌ای است برود، مهم نیست که چه شرایطی است مهم این است که خیلی سریع خودش را به محیط خنک منتقل کند، در مراسم‌هایی مثل اربعین دیدید که آب پاش‌هایی است که آب را به صورت مه پاش می‌پاشد، در شرایط عادی بهتر است که افراد به محیط گرم نروند که بخواهد اینها نیاز شود.
سوال: منظورم این است که شما به شهرداری‌ها این پیشنهاد را نمی‌دهید که تالار‌ها را بسازند این مکان‌ها احداث شود.
کریمی: جا‌هایی که امکان دسترسی به محیط خنک نباشد شهرداری می‌تواند این اقدام را انجام دهد یعنی این هم به عنوان پیشنهاد وزارت بهداشتی به همه سازمان‌ها است که تا حدی که می‌توانند کاری کنند که هموطنان کمتر دچار این عارضه شوند.
سوال: بر کسی پوشیده نیست که اجرای این راهنمایی بالینی چقدر می‌تواند آثار و برکات در مدیریت بهره وری و کاهش هزینه‌های درمان می‌تواند اثر گذار باشد، خودتان هم قبول دارید که رعایت نمی‌شود؟
کریمی: راهنما‌های بالینی قانون دارد، در قانون گفته شده وزارت بهداشت بایددر سال ۵۰ راهنمای بالینی بنویسد ما از سال ۹۵ تا به الان هزار و ۲۹۳ راهنمای بالینی و استاندارد خدمت نوشتیم و ابلاغ کردیم در قانون هم کاملا مشخص است که چگونه باید اجرا شود گفته شده این باید به همه مراکز ابلاغ شود، چه سازمان نظام پزشکی و از همه مهمتر شورای عالی بیمه و بیمه‌ها براساس این استاندارد‌ها خرید خدمت کنند که این در قانون است یعنی وزارت بهداشت چندین برابر وظیفه خودش این کار را انجام داده است در همین مدتی که ما حضور داشتیم در همین ۲۲ ماه حدود ۴۵۰ راهنمای بالینی و استاندارد خدمت فقط با امضای خود من منتشر شده است، همه اینها در سایت معاونت درمان هم است یعنی یک بار خبرنگار صدا و سیما آمد من گفتم شما همین جا در سایت به صورت زنده و رفتند ودیدند که هست، پس نوشته شده و ابلاغ شده است. این که یک سری استاندارد‌ها اجرا نمی‌شود یا کم اجرا می‌شود یا برخی از افراد ممکن است که به آن پایبند نباشند این در هر دستورالعملی ممکن است اتفاق بیفتد، اگر می‌خواهید ببینید که آیا میزان هزینه‌های سلامت در ایران آیا خارج از عرف است باید بیاییم مقایسه کنیم با شاخص‌های جهانی، همه اش پزشکان را متهم می‌کنند به این که دارو زیاد می‌نویسند یکی از افرادی که شما با او مصاحبه کردید متاسفانه بحث این که درآمدشان یعنی ممکن است موردی متخلف باشد، ولی این که ما این را به کل جامعه پزشکی نسبت بدهیم، سرانه مصرف دارو در ایران ۶۰ دلار است حتی در این سال‌ها یک مقدار هم پایین‌تر آمده است، در آمریکا هزار و ۳۰۰ دلار است، در نرمش حدود ۵۰۰-۶۰۰ دلار است پس ما اصلا نسبت به دنیا سرانه مصرف دارویمان هزینه‌ای بالاتر نیست. هزینه‌های سلامت را هم اگر نگاه کنید در کشور‌های اروپایی که پزشک خانواده هم دارند خیلی سفت و سخت اجرا می‌کنند
سوال: هزینه‌ای که شما دارید مقایسه می‌کنید به خاطر ارزش دلار و ارزش پول ملی یک مقدار با آن تعدیل شده است یعنی خیلی خوشبینانه به آن نگاه نکنیم، یک دلار می‌شود تقریبا بالای این قدر تومان
کریمی: شما اگر بخواهید، ببینید این طرح دارویار که پارسال مستحضر هستید آمد هدفمند شد الان ارز ۴۲۰۰ تومانی به دارو داده نمی‌شود، شما ۶۰ دلار را ضربدر سه یا چهار برابر هم بکنید با نرم جهانی فاصله دارد، هزینه‌های سلامت هم در ایران کاملا قابل دسترسی است می‌شوددر آمار‌های جهانی هم دید که حدود ۵۰۰-۶۰۰ دلار است و بیشتر هم نیست، در حالی که در انگلستان حدود ۴ هزار و ۵۰۰ دلار است و در کشور‌های اروپایی، ژاپن و کره جنوبی نگاه کنید همین طوراست، سهم سلامت از جی دی پی نزدیک ۴ یا ۵ درصد در ایران نیست این که فضاسازی شود که پزشکان دارند منابع را هدر می‌دهند و پایبند نیستند درست و علمی نیست.
سوال: شما الان مقایسه کردید به دلار در ایران سرانه چقدر است؟
کریمی: حدود ۵۰۰ دلار است.
سوال: این مقایسه به خاطر کاهش ارزش پول ملی هیچ اثری روی این ماجرا نداشته است؟
کریمی: یک نسبتی باید داشته باشد شما وقتی دستگاهی که می‌خرید مشخص است، دارویی که می‌خرید مشخص است این گونه نیست یعنی اتفاقا پزشکان ایرانی جزو دانشمندترین پزشکان هستند و اتفاقا خیلی هم خوب رعایت می‌کنند این نافی این نیست که بگویم تخلفی انجام نمی‌شود، حتما در هر صنفی ممکن است تخلف صورت بگیرد، ولی این که هر اتفاقی و هر مشکلی است بیندازیم گردن پزشکان اصلا منصفانه نیست یا در مورد سرم گفته می‌شود، آمارش را گرفتیم آمدند از سازمان بیمه سلامت هم گرفتند اصلا با آن مصرفی که هر بار می‌گفتند همخوانی نداشت.
سوال: یعنی کمبودی که الان در گزارش به آن اشاره کردند شما قبول ندارید؟
کریمی: ناشی از مصرف بی رویه سرم نیست باید بررسی شود و چندبار هم من گفتم اگر تولید زیاد است و واردات زیاد است، ولی مصرف نیست چه اتفاقی دارد برایش می‌افتد، اینها را بررسی کنند، ولی ظاهرا دیوار پزشکان از همه کوتاهتر است، همه ۱۲۹۳ راهنمای بالینی تا به امروز است و این هر روز دارد منتشر می‌شود بعضی از افراد که با آنها مصاحبه کردید می‌گفتند راهنما نداریم خوب می‌توانند به سایت بروند و ببینند که داریم. بعضی از آنتی بیوتیک‌ها اصلاً بیمارستانی است و این گونه نیست که سرپایی تجویز شود که شما بخواهید برای مصرف سرپایی آن دستورالعمل بدهید آنتی بیوتیک یک داروی خاص بیمارستانی است بیشتر نیاز داریم ارزیابی بالینی و راهنمای بالینی، بله بیشتر نیاز داریم. الان خدماتی که پر هزینه است را لیست کردیم و به سرعت دارند همکاران ما برای آن راهنمایی بالینی می‌نویسند، نوشتن راهنمای بالینی کار پرزحمتی است برای اینکه شما باید گروه‌های برد، انجمن‌ها و تمام دانشمندان آن رشته را جمع کنید نظراتشان را بگیرید تجمیع کنید، هزینه فایده کنید، چون هر چیزی که خواستند لزوماً در دسترس نیست تبدیل شود به یک دستورالعمل بالینی با این حال همکاران من به شدت روی آن کار کردند و حتی چندین برابر وظیفه قانونی‌شان انجام دادند کماکان ما خودمان را متعهد می‌دانیم به این که راهنمای بالینی را بنویسیم.
سوال: به قول شما در سایت است و مشخص است، ولی ارزیابی شما از اجرای آن چیست.
کریمی: اگر اثرگذار نبود باید مصرف ما خیلی بیشتر از کشور‌های دیگر می‌بود تا حد زیادی هزینه‌های سلامت ما کنترل شده است و حتی از میانگین جهانی پایین‌تر است، ولی همین که هست، ما موظف هستیم به اینکه حداکثر بهره‌وری را داشته باشیم و صرفه‌جویی کنیم، خبرنگار محترمی که آمد من نامه‌ها را هم نشان دادم که به شورای عالی بیمه زده شده به سازمان‌های نظام پزشکی زده شده و به روسای همه دانشگاه‌ها زده شده است و اطلاع رسانی کامل هم انجام شده است و مواردی هم اگر تخلفی شده باشد شکایتی انجام می‌شود مرجع رسیدگی آن هم مشخص است، سازمان نظام پزشکی برای تخلفات پزشکی مرجع است که اگر شکایتی به آنها بشود پیگیری می‌کنند.
سوال: من خاطرم است که یک مقدار با شک عرض می‌کنم نقل قولی بود از خود آقای وزیر بهداشت که خود ایشان هم اذعان داشتند به اینکه مثلاً برای نسخه‌ای که در دنیا یکی دو قلم تجویز می‌شود ما این را ممکن است دو برابر تجویز کنیم.
کریمی: بله در مورد تعداد دارو‌هایی که در یک نسخه وجود دارد که در ایران این از نرم جهانی یک مقدار بالاتر است این هم باز یک تحلیل دارد یکی این است که تعداد دارو‌ها زیاد نوشته می‌شود که این ساده‌ترین تحلیل است و یک تحلیل دیگر این است که خیلی از داروساز‌های بزرگ دنیا رفته‌اند به سمت دارو‌های ترکیبی مثلاً در رشته ما من چشم پزشک هستم، کسی که آب سیاه دارد می‌تواند دو تا قطره تجویز شود، ولی خوب برای مریض سخت است که بخواهد ساعت‌ها را خیلی رعایت کند شرکت‌های داروسازی آمدند اینها را با هم ترکیب کرده‌اند شده یک دارو اگر این در دسترس باشد من پزشک آن یک دارو را می‌نویسم که می‌شود یک قلم در حالی که اگر نباشد باید دو دارو بنویسم یا برای سرماخوردگی می‌توانم بنویسم آنتی هیستامین، استامینوفن بشود ۴ دارو یک شرکتی می‌آید همه را با هم ترکیب می‌کند می‌شود یک دارو، میزان دارویی که نوشته می‌شود و تعداد اقلام تابع چندین فاکتور است و فقط صرف اینکه این عدد بالاتر است به این معنی نیست که لزوماً مضرب هم بیشتر است باید همه اینها بررسی شود و این را دانشگاه‌ها دارند انجام می‌دهند و توصیه ما هم این بوده که با کمترین میزان دارویی که می‌شود مریض‌ها را درمان کنیم نه با زیاد دارو نوشتن و یک مقدار هم فرهنگ‌سازی می‌خواهد با همکاری صدا و سیما، چون بعضی از مریض‌ها هم دیدید وقتی برایشان دارو نمی‌نویسند فکر می‌کنند کاری نشده است هم ما به پزشکان توصیه کردیم و در آموزششان هم است که اصلاً خودشان را مطیع دستور مریض قرار ندهند که این دارو‌ها را برای من بنویس هم خود مریض‌ها باید بدانند اگر دارویی برایشان لازم نیست اصرار نکنند.
سوال: من خودم یک بار مراجعه داشتم پزشک پرسید چه برایت بنویسم و این واقعا بود، حالا این نکته‌ای که آقای رضایی معاون بیمه سلامت سازمان بیمه سلامت ایران عنوان کردند که از ۱۲۰۰ خدمت، ۶۰۰ کد خدمت تنها شامل شناسه خدمت است یعنی تقریباً نصف
کریمی: کد شناسایی خدمت که ببینید ما ۵ هزار کد داریم که در خدمات کتاب است و اینکه بخواهیم برویم دنبال آن کد‌ها باید ۵ هزار دستورالعمل بنویسیم بر اساس اینکه تواتر یک خدمت چقدر زیاد باشد و هزینه چقدر باشد ما اولویت بندی می‌کنیم می‌نویسیم این هم بر اساس کتاب است و بر اساس خدمت‌هایی است که تعرفه آن مشخص باشد و ابلاغ شده باشد و استاندارد باشد.
سوال: اینکه برخی‌ها اعلام می‌کنند این راهنما‌ها جنبه توصیه‌ای دارد، یعنی گفته‌اند که بهتر است این چنین باشد و الزامی به رعایت آن نیست.
کریمی: نه اینها تعاریف علمی دارد یک وقت است شما می‌گویید راهنمای بالینی، این راهنما، یک وقت می‌گویید استاندارد خدمت یعنی دیگر خارج از این اگر باشد، یک وقتی است دستورالعمل است و کسی حق تخطی ندارد و اصلاً اینگونه نیست که اینها توصیه است اگر اتفاقی برای مریض بیفتد یا شکایتی باشد اینها مُرَش بر اساس این تصمیم گیری می‌شود و کارنامه‌ای که برای پزشکان صادر می‌شود الان سامانه‌هایی در وزارت بهداشت داریم راه می‌اندازیم که بتوانیم بر حسب پزشک و بر حسب خدمت و مرکز بتوانیم همه اینها را احصا کنیم و کارنامه صادر کنیم برای خودشان خصوصی بفرستیم که خود پزشک هم یک بررسی از خودش داشته باشد و بداند که چه کاری انجام می‌دهد و اگر خارج از عرف باشد به آنها تذکر داده می‌شود برای خودش یا در ایمیل شخصی یا جایی که در دسترسشان است نمی‌خواهیم حریم خصوصی از بین برود که اصلاح شود. این قضیه و مدیریت باید الکترونیک شود و الا این که موردی بخواهیم برویم سامانه‌هایی که در وزارت بهداشت دارد گسترش پیدا می‌کند به خصوص از زمانی که آقای دکتر مظهری تشریف آوردند خیلی می‌تواند به این کمک کند.
سوال: نظارت شما روی اجرای دستورالعمل‌ها و رعایت آن به چه صورت است؟
کریمی: بعضی از اینها منابع مالی می‌خواهیم به آنها اختصاص دهیم بر حسب گزارشی که می‌گیریم منابع مالی اختصاص می‌دهیم، یک سری بازدید‌های میدانی است، ما در معاونت‌های درمان واحدی داریم نظارت و کار اینها این است که به مراکز می‌روند و نظارت می‌کنند و سازمان نظام پزشکی واحدی را دارد که برای مطب‌ها پیگیری می‌کنند سامانه ۱۹۰ است که بازرسی وزارتخانه است که گزارش‌های مردمی را می‌گیرد، خود بازرسی وزارتخانه اکیپ‌هایی را دارد که می‌روند و بررسی می‌کنند. گزارش‌هایی است که از سازمان‌های بیمه سلامت و بیمه تامین اجتماعی می‌گیریم که برای ما فرستاده می‌شود و سامانه‌های خود وزارت بهداشت که این اطلاعات تجمیع می‌شود و ما بر اساس آن تصمیم گیری می‌کنیم.
سوال: تا الان آماری دارید که چه میزان تخلف اتفاق افتاده و با آن برخورد شده و جرائم آن چه بوده و چقدر بازدارنده بوده است؟
کریمی: اینها را باید از می‌دانید که این برخورد‌های نظامی انتظامی در حوزه پزشکی به سازمان نظام پزشکی واگذار شده و باید اطلاعاتش را از آن جا گرفت.
سوال: به شما آمارش را نمی‌دهند؟
کریمی: بخواهیم می‌توانیم، ولی چون شما به عنوان رسانه ملی می‌خواهید عدد دقیق داشته باشید می‌توانیم از سازمان نظام پزشکی بگیریم. اگر عارضه‌ای هم ایجاد شده باشد برای مریض که از پزشکی قانونی می‌شود پیگیری کرد.
سوال: چرا راهنمای بالینی هنوز روی نسخه الکترونیک ننشسته که در زمان تجویز خودش اعمال شود؟
کریمی: خیلی هایش نشسته است. یعنی برای برخی از تصویربرداری‌ها وقتی گفته شده دو بار در سال می‌تواند انجام دهد دفعه سوم که برود آلارم می‌دهد و اصلا قبول نمی‌کند که پزشک بخواهد برایش بنویسد. اگر بخواهیم اجرا شود راهش همین است.
سوال: درصدی می‌توانید بفرمائید برای چقدرش این اتفاق افتاده است؟
کریمی: این را هم باز از بیمه‌ها باید پرسید، چون کسی که می‌خواهد پول پرداخت کند باید مواظب باشد که خارج از چارچوب ندهد، ولی احتمالا بالای ۶۰-۷۰ درصد اجرا کردند، چون این مدعی دارد دیگر، اگر شما آزاد بگذارید باید پول اضافه بدهید و بیمه حتما وقتی ما راهنمای بالینی منتشر می‌کنیم میرود مر آن را اجرا می‌کند که پول اضافه تری پرداخت نکند.
سوال: بپردازیم به موضوع بحث تفکیک مجوز طبابت و مجوز مطب که یک گزارش هم همکاران آماده کردند آن را ببینیم. نظرخودتان در مورد گزارش چیست؟
کریمی: فقط تعجب می‌کنم این که یک فرمایشی حضرت آقا دارند سخنرانی شان که فرمودند من در مورد کمبود پزشک نظری نمی‌دهم اهل فنش بگویند، ولی در مورد توزیع و عدالت در توزیع حتما باید یک بازنگری انجام شود، معاون مجلس صحبتی داشتند که اتفاقا علمی هم است فرمودند که ۴۲ درصد پزشکان در ۵ کلان شهر هستند و در بعضی از رشته‌ها ما اصلا در غیر کلان شهر پزشک متخصص که طرحی نباشد، سربازی نباشد نداریم، خوب حالا این توزیعی که اتفاق افتاده آیا ما باید کاری کنیم که به عدالت برخیزیم، عدالت این است که همین چند تا پزشکی که در مناطق محروم است بیاوریم تهران؟ به نظر شما این کار را باید انجام دهیم؟ این که بیاییم یک دفعه همه ضوابط را برداریم باعث این می‌شود که مناطق محروم خالی می‌شود و بدیهی است، ما باید در توزیعمان عادلانه عمل کنیم حتما کسی که در خاش و سراوان و ایلام و هرمزگان است همانقدر حق دارد که آن کسی که در تهران است از اتوبان همت به بالا هم است یعنی شما اگر بروید در ورامین، پاکدشت و بهارستان آن جا کمبود پزشک دارید همه دوست دارند بیایند مرکز و به بالا، ما به عنوان حاکمیت باید عادلانه توزیع کنیم یک قسمت‌هایی از آن قانون بحث قانونی است کسی که سرباز است خوب سرباز است میرود سربازی، بعد از این که عزیزان ما فارغ التحصیل شدند دو سال باید قانونا طرح بگذارنندو در اختیار ما است و به مناطق محروم توزیع می‌کنیم، بعدش که دیگر در اختیار ما نیست و بعد می‌آیند در کلان شهر‌ها و نشان داده شده با این شرایطی که الان ما داریم اگر شما همه ضوابط را بردارید نصف پزشکان آمده اند در ۵ کلانشهر و بقیه هم می‌آیند، چون امکانات در این شهر‌ها بیشتر است و درآمد در این مراکز بیشتر است و کاملا واضح است و نیازی به توضیح ندارد، ما باید مشوق برای مناطق محروم ایجاد کنیم، مشوق ما چه می‌تواند باشد، همه را پیشنهاد دادیم تعرفه مناطق محروم نباید با مناطق برخوردار یکی باشد آن جا باید تعرفه اش بالاتر باشد کسی که میرود و در منطقه محروم خدمت می‌کند، مالیاتش باید متفاوت باشد اصلا بعضی از کشور‌ها از بخش سلامت به خصوص در مناطق محرومشان مالیات نمی‌گیرند ما داریم همانقدر مالیات می‌گیریم از پزشکی که دارد در مناطق محروم کار می‌کند که در تهران داریم از او می‌گیریم وقتی این مشوق‌ها هنوز داده نشده و انجام نشده شما همین یک ذره ضوابط را هم بردارید چه اتفاقی می‌افتد؟ مردم را دارید از خدمات پایه محروم می‌کنید، ما در بعضی از شهر‌ها از یک تخصص فقط یکی داریم، فرض کنید در شهری فقط یک دکتر زنان و زایمان داریم، اگر آن ضوابط را حذف کنیم و آن یک نفر هم بیاید تهران، آن مردم آن شهر به این خدمات نیاز ندارند؟ ما کاملا این موافق هستیم که این تسهیل شود و این گزارش هم اشتباه است که می‌گویند اجازه طبابت ندارند، این که وزیر وقت در سال ۹۳ گفته کسی که فارغ التحصیل می‌شود این معادل پروانه طبابتش است، این هم که دو قطبی درست می‌کنند که وزارت بهداشت این را می‌گوید و سازمان نظام پزشکی، اصلا این طور نیست یعنی الان هم فرهنگستان، هم کمیسیون بهداشت مجلس، هم وزارت بهداشت و هم سازمان نظام پزشکی، همین امروز رئیس کل سازمان نظام پزشکی نامه زدند که این طبق مصوبه شورای عالی نظام پزشکی مخالفت شده جداکردن پروانه طبابت‌ها از مطب و کاملا مشخص است.
سوال: یعنی کسی که طرح نگذرانده باشد می‌تواند مثلا در تهران طبابت کند؟
کریمی: نباید بتواند باید برود طرحش را انجام دهد.
سوال: نه این که شما می‌گویید دانشنامه به معنی مجوز طبابت است.
کریمی: مجوز طبابت در کل سرزمین ایران است، ولی برای یک سری از شهر‌ها یک مجوز‌هایی گذاشتند.
سوال: مثلا در تهران بدون گذراندن طرح که نمی‌تواند در تهران طبابت کند.
کریمی: غیرقانونی است و باید برود مناطق محروم کار کند این چیز بدیهی است و باید برود تعهداتش را انجام دهد نمی‌دانم چه جوی افتاده که همه ضوابط را یک دفعه حذف کنید.
سوال: یک نکته که مصاحبه شونده گفتند طرحی که انجام می‌شود در عمل ثابت کرده آن چیزی که در توزیع مدنظر است اتفاق نمی‌افتد.
کریمی: آقای دکتر رئیس زاده بودند که گفتند این به تنهایی نمی‌تواند این را هم باز دوباره طوری برنامه را ساختند که انگار دارند مخالفت می‌کنند اصلا مخالفت نکردند، نظر وزارت بهداشت هم همین است و ایشان می‌گویند فقط با ضوابط نمی‌شود مناطق محروم را پوشش داد حتما باید مشوق‌هایی گذاشته شود که کسی که اصلا هیچ تعهدی هم ندارد خودش داوطلبانه برود منطقه محروم و خدمت کند، ما باید به این سمت برویم، پیشنهاد هم داده شده است.
سوال: این مشوق‌ها در حد این که مالیات متفاوت باشد و یک تعرفه باشد صرفا کفایت نمی‌کند و باید خیلی جذاب‌تر از این باشد درست است؟
کریمی: بله، مثلا تسهیلات داده شود بتواند مسکن تهیه کند در آن منطقه محروم یا مطبی بگیرد که بتواند و اگر می‌خواهد وسایل مطب بگیرد کمکش شود، همین جوری بگوییم شرایط همین است که هست و باید ضوابط را هم حذف کنیم مردم را فقط از خدمت رسانی محروم می‌کنیم، این چیزی است که تصمیم گیری شده یعنی همه چهار نهاد با این مخالفت کردند هر چهار نهاد هم گفتند که حتما باید مشوق بدهیم که داوطلبانه باشد این قضیه و اجباری نباشد.
سوال: این الان به کجا رسیده، مشوق‌ها در چه مرحله‌ای است؟
کریمی: دارد پیگیری می‌شود برای مالیاتش با وزارت اقتصاد پیگیری شده و نامه نگاری شده و خود مقام عالی وزارت نامه نگاری کردند و در مورد تعرفه‌ها هم همین طور، هرکدام مسیر قانونی خودش را دارد یعنی تعرفه دست وزارت بهداشت نیست، اگر بود بلافاصله انجام می‌داد. تعرفه باید شورای عالی بیمه مصوب کند بعد برود برنامه و بودجه و بعد برود هیات وزیران مصوب شود و بعد باید اصل تعادل منابع و مصارف را در نظر بگیرند، اگر این اضافه شد بیمه‌ها باید پوشش دهند یک کمی پیچیده است این گونه نیست که بخواهیم الان تصمیم بگیریم و فردا اجرا شود، ولی باید برویم به سمتش، ما باید مناطق محروم را ویژه ببینیم و شرایط را طوری فراهم کنیم که داوطلبانه پزشک، پرستار و کادر درمان بروند و خدمت کنند نه اینکه بخواهیم فقط به زور ضوابط باشد.
سوال: در گزارش هم اشاره شد که تعبیرشان این بود که این برخلاف آن قوانین تسهیل صدور مجوز‌های کسب و کار است یا حتی می‌گویند با اصل ۲۸ قانون اساسی در تضاد است که می‌گوید دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه در مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان ایجاد اشتغال را فراهم کند.
کریمی: اگر بخواهیم این گونه اصل بیاوریم نه آن که دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی حق همه مردم ایران است، اگر اصل قانون اساسی هم نبود، یک اصل انسانی است که همه مردم حق دارند دسترسی داشته باشند، نه این چیزی نیست که بخواهیم بگوییم که همین الان تصمیم بگیریم همه ضوابط را برداریم و راحت هر کسی هرجایی که دلش خواست مسلما نتیجه اش این خواهد شد که می‌آیند در مناطق برخوردار.
سوال: این که خیلی زمان بر است که به لحاظ بومی بخواهد گزینش شود و دانشجو پذیرش شود زمان می‌برد تا به ثمر بنشیند، ولی چقدر این به عنوان یک سیاست دنبال می‌شود؟
کریمی: از دوازه سال پیش شاید کمی بیشتر هم شروع شده و الان یک تعداد قابل توجهی از پزشکان ما از همین سهمیه حتی امسال ۵۰۰ نفر ویژه علاوه بر آن سهمیه در تخصص تازه، گذاشتند فقط برای بومی گزینی که از همان افرادی که در آن منطقه محروم هستند بیایند درس بخوانند و برگردندند در همان منطقه‌ای که بودند چندین سال است که دارد اجرا می‌شود، ولی برای این که عقب ماندگی که در مناطق محروم داشتیم از گذشته جبران شود یک مقدار فرصت می‌خواهد و حتما آن مشوق‌ها را نیاز است که داشته باشیم.
سوال: یک بحث هم بحث نوبت دهی الکترونیک که به دستاورد‌های وزارت درمان و بهداشت هم نمی‌دانیم برسیم یا نه، حالا شما این بحث نوبت دهی الکترونیک بیماران را هم اگر توضیح دهید که الان در چه مرحله‌ای است و چه اتفاقی برای آن افتاده، چون گلایه مندی‌ها همچنان وجود دارد.
کریمی: مراکز بهداشتی درمانی ما و بیمارستان‌ها نوبت دهی الکترونیک دارند یعنی هر بیمارستانی خودش هم به صورت تلفنی و هم به صورت الکترونیک که از طریق اینترنت و هم حضوری می‌توانند نوبت بگیرند، ولی یک سامانه یکپارچه می‌خواست که کشوری باشد، این راه اندازی شده و فکر می‌کنم آقای حسینی بای هم گزارش گرفتند، سامانه کشوری راه اندازی شده الان مراحل ابتدایی اش را دارد طی می‌کند یک قول و قراری هم گذاشته شد که تا چند ماه آینده به صورت رسمی رونمایی شود و هم این که به سرعت گسترش یابد که عزیزان بتوانند از هر جای کشور خواستند راحت نوبت بگیرند، ولی این را هم باید تاکید کنیم رعایت سلامت خانواده و نظام ارجاع خیلی کمک می‌کند، خیلی از خدمات پزشکی و درمانی در همان شهری که هموطن عزیز ما زندگی می‌کند وجود دارد، ولی چون فکر می‌کنند در تهران ممکن است این خدمات پیشرفته‌تر باشد می‌آیند حضوری هم می‌آیند بدون این که نوبت گرفته باشند مراکز درمانی مثل بیمارستان امام خمینی، شهدای تجریش، رسول اکرم و بیمارستان امام حسین (ع) که مراکز خیلی بزرگی هستند همیشه با ازدحامی از بیماران مواجه هستند که آمدند و نوبت نگرفتند و این کار را هم برای خود مریض‌ها مشکل می‌کند و هم برای مراکز درمانی، هدف این است که حتی الامکان نوبت‌ها به صورت الکترونیک گرفته باشد، ولی صد در صد نمی‌شود این کار را کرد، چون یک سری از مریض‌ها حالت نیمه اورژانس دارند و حتما باید درصدی برای مراجعه حضوری بگذاریم.
سوال: در مورد آن دستاورد‌های وزارت بهداشت در حوزه درمان هم اشاره‌ای بفرمائید.
کریمی: خوشبختانه یکی از کار‌های خیلی بزرگی که انجام شد طی این ۲۲-۲۳ ماه که وزارت بهداشت در دولت سیزدهم سرکار بوده است، توسعه تخت‌های بیمارستانی است. ما حدود ۱۵ هزار تخت بیمارستانی را در همین مدت تجهیز کردیم و به چرخه درمان اضافه کردیم، حدود ۱۰۶ بیمارستان تجهیز و اضافه شدند، حدود سه هزار تا تخت ویژه اضافه شد. تخت‌های پی آی سی یو ۵۰۰ تا بود دو برابر شد الان ۱۰۵۰ تخت پی آی سی یو داریم که اینها آی سی یو‌های اطفال است، کار دیگر تعرفه گذاری پرستاری بود حدود ۱۵-۱۶ سال بود که این قانون اجرا نشده بود در همین دولت و در همین وزارت بهداشت انجام شد. حدود دو هزار تا بچه‌ای بودند که ناشنوا بودند و اینها با کاشت حلزون می‌توانستند شنوا شوند، بچه‌ای که در سنین پایین شنوا شود گویشش هم درست می‌شود و اینها اگر انجام نمی‌شد تا آخر عمر می‌شدند فردی که نه می‌شنود و نه حرف می‌زند، دو هزارتا از این بچه‌ها که در صف انتظار بودند به خاطر این که خیلی گران است آن وسایلی که لازم است حلزون و پروسسور‌هایی که هست همه با هزینه دولت انجام شد، امروز که در خدمت شما هستیم لیست انتظار نداریم و هر بچه‌ای که به دنیا بیاید این شرایط را داشته باشد عمل می‌شود با هزینه دولت و برای مریض رایگان است، حتی مریض‌هایی که در گذشته عمل شده بودند و حالا این دیوایس‌هایی که است و پروسسورهایش خراب شده یک بودجه‌ای گذاشته شد که بتوانند با یک هزینه خیلی خیلی کم بیایند اینها را عوض کنندیعنی ۵-۱۰ سال پیش این کار انجام شده و الان دیگر این کار نمی‌کند و خانواده هم چنین پولی ندارد که این وسیله گران را بگیرد، این کار هم انجام شد. کار دیگری که برای این تشویق انجام شد، از سال ۹۵ یک سقفی گذاشته بودند برای درآمد اختصاصی و کارانه پزشکان در مراکز دولتی، مریض مراجعه می‌کرد به خصوص مراکز شلوغ، پزشک سقفش پر شده بود یعنی از این به بعد هر مریضی ببیند رایگان باید ببیند، مریض هست، بیمارستان هست، امکانات هست، پزشک هم است ما گفتیم که کار انجام نده، متاسفانه خیلی هم متعصب رویش ایستاده بودیم، پارسال این کار انجام شد و این سقف در مناطق محروم برداشته شد پلکان‌ها اصلاح شد، همه برای این که در مراکز دولتی خدمت رسانی افزایش یابد. حدود ۴۷-۴۸ مرکز ناباروری سطح دو در این، ناباروری سطح دو ما در گذشته اصلا نداشتیم همه مراکز ناباروری سطح سه بودند، مراکز ناباروری سطح دو ۸۵ درصد موارد ناباروری قابل درمان است در همین مدت ۴۷ مرکز راه اندازی شد و این به سرعت در حال گسترش است تا آبان ماه احتمالا به ۶۴ مرکز خواهیم رسید. اینها گوشه‌ای از این کار بودند اجرای نسخه الکترونیک بود که دی ماه ۱۴۰۰ بود که فکر می‌کنم شروع شد الان دیگر بالای ۹۰ درصد این نسخه الکترونیک دارد اجرا می‌شود، یک سری سامانه‌هایی بود برای بحث کنترل مصرف، اتصال تی تک به اچ آی اس‌های بیمارستان‌ها، آن روزی که بنده تازه آمدم ۳۰ تا بیمارستان وصل بود الان همه بیمارستان‌ها وصل شدند ما بالای هزار بیمارستان داریم این هم برای این که بشود اصالت سنجی کرد و ردیابی کرد که دارویی که دارد می‌آید در مسیر درستش و قاچاق نشود و استفاده خارج از محدوده نشود و از بیمارستان خارج نشود و از چرخه خارج نشود، صندوق بیماران خاص و صعب العلاج را استحضار دارید که در همین کمکی که مجلس کرد در همین دولت راه اندازی شد پارسال، ۵ هزار میلیارد تومان برایش بودجه گذاشته بودند امسال ۷ هزار میلیارد تومان، حدود ۱۰۷ بیماری تحت پوشش قرار گرفت و این عزیزان از این مزایا استفاده می‌کنند، خیلی از هزینه‌هایی که برای بیماران خاص و صعب العلاج در گذشته نمی‌توانست دولت کمک کند از طریق این صندوق دارد کمک می‌شود و استفاده می‌کنند این گوشه‌ای از کار‌هایی بود که انجام شد، برنامه پزشک سلامت خانواده که یک جزئش پزشکی خانواده، نظام ارجاع است در شهر‌های زیر بیست هزار نفر که تکمیل شد حتی ارجاعش به صورت کاملا الکترونیک انجام می‌شود با سامانه‌ای که هست، در شهر‌های بالای بیست هزار تا هم ۵۷ شهر اضافه شد همان قولی که داده شده بود از اردیبهشت و به سرعت هم در حال گسترش است این هم برای کنترل مصرف خیلی مهم است، چون می‌دانید خیلی از مراجعات ممکن است ضروری نباشد که یک نفر امروز در عرض یک روز بخواهد به سه پزشک متخصص مراجعه کند درحالی که نیازی نیست، ولی اگر پزشک خانواده داشته باشد او بررسی می‌کند و اگر نیاز است خودش ارجاع می‌دهد برای مریض هم بهتر است به جهت این که می‌داند به کجا باید مراجعه کند و چه وقت مراجعه کند هم برای سلامتی خودش و هم برای کنترل مصرف و هم برای بهره وری کامل در کشور و این کار هم انجام شده و وزارت بهداشت اهتمام دارد که هرچه سریع‌تر این را گسترش دهد البته براساس میزان بودجه‌ای که به آن اختصاص داده می‌شود، چون این نیاز به این دارد که ما پزشکان خانواده را داشته باشیم، مراقبین سلامت داشته باشیم یک کار ابتکاری خوبی که انجام شده این است که من ممکن است در طول سال اصلا حواسم به خودم نباشد که بخواهم بروم بررسی کنم، مراقبین سلامت به صورت فعال در مراکزی که الان شروع شده اگر فرد مراجعه هم نکند این افراد می‌روند سراغ فرد یا با تلفن یا مراجعه حضوری و سعی می‌کنند که پیشگیری اولویت دارد بر درمان را رعایت کند یعنی این که نگذاریم کسی مریض شود یا اگر مریض شد پیشرفته نشود، اگر کسی دیابت دارد زود متوجه شود دیگر دچار عوارض قلبی و کلیوی و چشم و این گرفتاری‌ها نمی‌شود با هزینه خیلی کمتر یک زندگی خیلی بهتر خواهد داشت، اگر فشار خون کنترل شود دیگر ما این مقدار سکته قلبی و مغزی نخواهیم داشت و این کار هم دارد در وزارت بهداشت انجام می‌شود، ابلاغ محصولات دانشی که بحث شد دستورالعمل‌های استاندارد خدمت، گردشگری سلامت را هم ما خیلی جدی گرفتیم، امروز ۲۵۰ مرکز ما گواهی گردشگری سلامت دارند یعنی می‌توانند بیمار خارجی پذیرش کنند، حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار بیمار خارجی ما پارسال پذیرش کردیم و درمان کردیم و این هم با جلساتی که با وزارت خارجه، وزارت میراث و وزارت بهداشت است به سرعت در حال گسترش است.
سوال: راجع به بالابودن هزینه‌های دندانپزشکی است که خیلی این هزینه‌ها بالا است و گلایه مندی‌ها هم زیاد است، وزارت بهداشت برنامه‌ای دارد برای این که بتواند این را کاهش دهد؟
کریمی: سال گذشته ما ۵۳ مرکز دندانپزشکی دولتی که عمدتا هم در مناطق محروم بود گسترش دادیم، چیزی که مهم است این است که مواد مصرفی برای دندانپزشکی گران است. حدود ۳۰۰ تا از خدمات دندانپزشکی کاملا تعرفه دارد، ولی زیر ۲۰ تا تحت پوشش بیمه است، این پرداخت از جیب مریض می‌شود برنامه این است که اولا مراکز دندانپزشکی دولتی گسترش یابد یا مراکز خصوصی هم یک کار دیگری که وزارت بهداشت انجام داد این که موانعی که برای تاسیس مراکز مثلا بیمارستان خصوصی موانعی که بود اینها را حذف کرد که کسی اگر می‌خواهد سرمایه گذاری کند بتواند بیاید، ما تشویق می‌کنیم که بخش خصوصی هم بیاید مراکز دندانپزشکی بزرگ هم فعال کنند، تعداد یونیت‌های زیاد که هزینه شان پایین بیاید وقتی مرکزی به جای یک یونیت، بیست یونیت داشته باشد موادی که می‌خرد عمده می‌خرد، پزشکی که آن جا است نیروی پشتیبانی که آن جا است همه باعث می‌شود که هزینه‌ها کم شود بنابراین هم بخش خصوصی را تشویقی می‌کنیم که بیایند و هم بخش دولتی را داریم و برحسب میزان منابعی که باشد خدمات دندانپزشکی را از طریق شورای عالی بیمه پیشنهاد می‌دهیم که برود تحت پوشش بیمه که پرداخت از جیب مریض‌ها کمتر شود.
سوال: این که فرمودید تسهیلاتی را قائل می‌شوید چیست برای کسی که بخواهد یک مجتمع دندانپزشکی یا کلینیک بزند؟
کریمی: ضوابطی که قبلا وجود داشت ضوابط جغرافیایی و جمعیتی همه برداشته شده، کسی اگر بیاید کمیسیون ماده ۲۰ ما هر دو هفته یک بار برگزار می‌شود و آن لیست انتظار و این که به شما تعلق نمی‌گیرد همه حذف شد و یک سری وام‌هایی از طریق واحد مشارکت‌های اقتصادی وزارت بهداشت شناسایی که شدند مشخص شد که می‌تواند این کار را انجام دهد معرفی می‌شوند و از طریق بانک‌های عامل به آنها وام‌هایی پرداخت می‌شود که بتوانند این مراکز را راه بیندازند مهم این است که آن هزینه فایده صورت بگیرد ما باید تعرفه‌ها را با قیمت تمام شده همخوانی داشته باشد این خیلی مهم است، دستمزد جراح سال ۹۰ بوده ۳۶ هزار تومان به ازای هر واحد مثلا یک عمل ممکن است ده واحد باشد یا یک عمل ممکن است صد واحد باشد، یک واحد در بخش خصوصی سال ۹۰ حدود ۳۶ هزار تومان بوده امسال ۶۹ هزار و ۷۰۰ تومان است یعنی هنوز دو برابر نشده در حالی که حداقل حقوق کارگر بیش از ده برابر شده است، یعنی اگر با حقوق کارگر هم حتی مقایسه می‌کردیم این عدد نمی‌خواند. این تعرفه‌ها هم باید با تامین منابعی که باید از بیمه‌ها صورت بگیرد که از مردم نباشد و باید واقعی باشد یعنی با قیمت تمام شده بخواند که انگیزه شودو بخش خصوصی بیاید و سرمایه گذاری کند و وقتی سرمایه گذاری بخش خصوصی هم اضافه می‌شود خدمت رسانی هم خیلی گسترش می‌یابد.
سوال: در انتهای برنامه فکر می‌کنم جا دارد چند تا توصیه راجع به گرما بفرمائید، چون درگیر آن هستیم.
کریمی: از قرار گرفتن در محیط‌هایی که نور مستقیم خورشید است حتما پرهیز کنند، فعالیت بدنی سنگین در محیط گرم نداشته باشند، اگر علائمی شبیه ضعف، بی حالی، سردرد، سرگیجه و افت فشار خون پیدا کردند سریع خودشان را به مکان خنک منتقل کنند.