دو کشور ایران و افغانستان پس از درگیری‌های مرزی که ظاهراً بر سر مناقشه تقسیم آب رودخانه رخ داد، خواستار کاهش تنش شدند.هفته گذشته، درگیری های مرزی بین مرزبانان افغان و ایرانی رخ داد که نگرانی از تنش های جدید را افزایش داد.علیرغم معاهده ای که از سال1352 ( 1973) در مورد اشتراک آب رودخانه هیرمند بین دو کشور ایران و افغانستان منعقد شده است، دو طرف ده ها سال با هم درگیر بوده اند. این رودخانه از افغانستان به سمت شرق ایران جریان دارد.
چه چیزی باعث درگیری شد؟
دلایل این درگیری هنوز مشخص نیست، اما تیراندازی در پاسگاه مرزی استان نیمروز افغانستان و استان سیستان و بلوچستان ایران در حالی رخ می دهد که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در اوایل ماه جاری، حاکمان طالبان افغانستان را به نقض معاهده 1352 (1973.) و محدود کردن جریان آب به مناطق شرقی ایران متهم کرد.رئیسی در 28 اردیبهشت گفت: «اجازه نمی دهیم حقوق مردم ما پایمال شود»
طالبان این اتهام را رد کرد و خواستار "حل مشکل" بر اساس معاهده 1352 شد. طالبان که از زمان به قدرت رسیدن درمرداد 1400 ( آگوست 2021 ) از نظر دیپلماتیک در انزوا باقی مانده است، گفت که خواهان "روابط خوب" با تهران است.به گفته سینا طوسی، کارشناس ارشد غیر مقیم در اندیشکده مرکز سیاست بین‌الملل (CIP) مستقر در ایالات متحده، «عدم تعیین مرزها و درک واضح از مرزها و قوانین» در هر دو طرف وجود دارد.مقامات ایرانی از زمان تصرف افغانستان در دو سال پیش، بارها طالبان را به دلیل بی توجهی به قوانین بین المللی و پروتکل های مرزی متهم کرده اند . درگیری‌ها در موارد متعدد رخ داده است، اما به ندرت به تلفات منجر شده است و به طور معمول دلیل آن را "سوء تفاهم" نام نهاده اند.یک روز قبل از درگیری های مرزی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ، از طالبان خواست تا برای حل مناقشه آب «از چارچوب قانونی پیروی کنند».طوسی از اندیشکده مرکز سیاست بین الملل CIP به الجزیره گفت: «در سال‌های اخیر، این معاهده توسط حاکمان افغانستان، از جمله طالبان، رعایت نشده است.»او گفت: «این وضعیت با بدتر شدن شرایط خشکسالی در ایران تشدید شده و مسئله آب را به طور فزاینده ای بحرانی کرده است».طالبان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که نمی‌خواهد با همسایگان خود درگیر شود.
مناقشه آب افغانستان و ایران چیست؟
رودخانه هلمند که بیش از 1000 کیلومتر (621 مایل) طول دارد و از مرز می گذرد، در سمت افغانستان برای تولید برق و آبیاری زمین های کشاورزی سد ساخته می شود.به گفته سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، خشکسالی حدود 30 سال است که یک مشکل در ایران بوده است که در دهه گذشته بدتر شده است. سازمان هواشناسی کشور می‌گوید هم‌اکنون 97 درصد از کشور با سطحی از خشکسالی مواجه است.بر اساس معاهده آب هیرمند که نیم قرن پیش بین افغانستان و ایران امضا شد، افغانستان باید سالانه 850 میلیون متر مکعب آب از هیرمند را با ایران تقسیم کند.همچنین از هر دو طرف می‌خواهد که اختلافات خود را از طریق کانال‌های دیپلماتیک و در صورت عدم موفقیت، از طریق یک هیئت مشورتی به ریاست داوری که دو طرف آن را انتخاب می نمایند، بررسی و حل کنند.ایران چندین بار افغانستان را به عدم پایبندی به این معاهده متهم کرده و با تصمیم این کشور برای ساختن سدهای متعدد بر روی رودخانه مخالفت کرده است.
واکنش هر دو کشور به این درگیری ها چگونه بوده است؟
رهبری طالبان خواستار حل این گونه مسائل از طریق کانال های دیپلماتیک شده است.ما نمی خواهیم روابط با کشورهای همسایه مان بدتر شود. حافظ ضیاء احمد، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه به روزنامه عرب نیوز عربستان سعودی گفت، امارت اسلامی افغانستان هرگز طرفدار تشدید تنش نبوده است.در همین حال، سید رسول موسوی، رئیس بخش جنوب آسیا در وزارت امور خارجه ایران، از هر دو کشور خواسته است تا از درگیری اجتناب کنند، زیرا این امر به ضرر آنهاست.وی در توییتی نوشت: اگر مردم و نخبگان دو کشور باهوش باشند، هر نوع درگیری می تواند به یک ضرر استراتژیک برای هر دو تمام شود.طوسی معتقد است که درگیری‌های مرزی هر دو طرف را بر آن داشته است تا تنش را کاهش و "تعهد خود به گفت‌وگو و همکاری را ابراز نمایند".وی گفت: با توجه به اینکه سرپرست وزارت امور خارجه طالبان در روز درگیری با نماینده ایران دیدار کرد تا در مورد حقوق آب رودخانه هلمند گفتگو کند، نشان میدهد که درهای دو طرف برای گفتگو به روی یکدیگر باز است.به گفته طوسی، از آنجایی که کابل و تهران "در تلاش برای ایجاد توازن بین منافع و نگرانی های خود هستند"، روابط آنها همچنان در وضعیت "نامشخص" قرار دارد.
هیات تحریریه
30 مه 2023
تارنمای الجزیره
برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com