به قلم آقا حسین
22 می 2023
نارنمای کریدل
برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
موضع ایران در قبال طالبان شامل همسویی استراتژیک با سیاست‌های غرب آسیا و اوراسیا، استفاده از اهرم‌های کلیدی و قرار گرفتن خود به‌عنوان بازیگر کلیدی منطقه‌ای در شکل‌دهی آینده افغانستان، بدون تضعیف نگرانی‌های مربوط به آب و امنیت این کشور است.افغانستان برای همسایگان خود، ترکیبی از سردردهای فوری و فرصت های طولانی مدت را ارائه می دهد. ناتوانی دولت طالبان در سرکوب قاچاق مواد مخدر و تروریسم به یک موضوع مبرم برای کشورهای اطراف و مانع تلاش آنها برای رسیدگی به امنیت مرزها و ارائه کمک شده است.این وضعیت مانع از پیگیری آنها برای دستیابی به نتایج بهتر با ارزش ژئوپلیتیکی در افغانستان می شود. در میان این همسایگان، ایران به عنوان کشوری با منسجم ترین برنامه برای شکستن این بن بست و ادغام افغانستان در تصویر بزرگ منطقه ای خود برجسته است.
جمهوری اسلامی و امارت اسلامی افغانستان
ایران با احتیاط از تصرف کابل توسط طالبان در ماه مرداد 1400 ( اوت 2021 ) پس از خروج ناموفق ایالات متحده از افغانستان استقبال کرد و خروج دشمن آمریکایی خود را فرصتی برای ایجاد صلح و ثبات در کشور دانست.«همپوشانی روایی» ایران و طالبان در مورد خروج آمریکا از افغانستان یکی از راه‌هایی بود که تهران به دنبال ایجاد رفاقت با رژیم جدید طالبان برآمده بود. مقامات ایرانی آشکارا از پیگیری روابط قوی با رژیم طالبان پس از آمریکا در کابل صحبت کرده اند.علاقه آشکار ایران به تشکیل ائتلاف با طالبان از روایت مشترک بین این دو در مورد نتیجه کاملاً مثبت خروج ایالات متحده از افغانستان مشهود بود. این همسویی منافع را می توان به عوامل متعددی نسبت داد.علاوه بر این، افغانستان به دلیل نقش مهمی که در فرآیندهای ادغام اوراسیا معاصر دارد ، برای ایران اهمیت زیادی دارد که تهران در آن نقش عمده ای ایفا می کند. افغانستان تحت حاکمیت طالبان یک فرصت منحصر به فرد برای ایران است تا استراتژی غرب آسیای خود را با سیاست "نگاه به شرق" اوراسیا خود هماهنگ کند.علیرغم وضعیت بی ثبات حکومت طالبان، ایران از خود صبر نشان داده است. کم اهمیت جلوه دادن درگیری ها در مرز ایران و افغانستان به عنوان سوء تفاهم و سردرگمی از سوی کابل در مورد خطوط مرزی و مهمتر از همه، در مورد موضوع باقی مانده پیرامون حق آب در نظر گرفته شده استدر مقابل، ایران گزینه‌های استراتژیک را برای تحت فشار قرار دادن طالبان و ایجاد مشارکت با دیگر جناح‌های افغان برای پیشبرد منافع خود در افغانستان ایجاد کرده است. این امر ایران را از سایر کشورهای همسایه متمایز می کند و آن را به عنوان یک بازیگر کلیدی در شکل دادن به آینده افغانستان قرار می دهد.
دست درازی به تاجیک ها
پس از پیروزی سیاسی طالبان در سال 1400 ( 2021)، شهرت این گروه به عنوان یک حزب پشتون محور منجر به درگیری های مجدد با تاجیک ها در شمال افغانستان شد. ایران، به ویژه، با محکوم کردن سرکوب جامعه عمدتا فارسی زبان تاجیک توسط طالبان، به این درگیری ها واکنش نشان داد.این رویکرد ترکیبی از فشار و انگیزه برای تشویق طالبان برای سازگاری با ایران است. از آنجایی که طالبان فاقد متحدان خارجی واقعی است، آنها برای مقابله با تشدید تنش های احتمالی در شمال افغانستان، آمادگی لازم را ندارند لذا داشتن ارتباط خوب با ایران برایشان مهم است. حمایت تهران از کمپین تاجیکستان باعث انزوای بیشتر طالبان و محاصره استراتژیک آنها خواهد شد.در مقابل، ایران تنها کشوری است که به ائتلاف واقعی با طالبان علیرغم انزوای آنها از اکثر جامعه بین‌المللی به دلیل سابقه ضعیف حقوق بشری، بی توجهی به اقوام دیگر و سایر مسائل علاقه نشان می‌دهد.ایران نیز از معدود کشورهایی است که سفارت های افغانستان را رسما به طالبان تحویل داده است. بنابراین طالبان این فرصت را دارند که با همکاری و جلوگیری از کمک تهران به رقبای خود، اعتماد ایران را جلب کنند.
ناامنی آب
دسترسی ایران به رودخانه هیرمند برای چندین دهه یک موضوع امنیتی و تنش با افغانستان بوده است.ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران از این که رژیم طالبان تا کنون نتوانسته است به معاهده رودخانه هیرمند در سال 1352 (1973)عمل کند، آخرین هشدار را اینگونه به طالبان در 28 اردیبهشت ( 18 می) داد: « می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند، به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند».