جغرافیای ایران و موقعیت ژئوپلیتیکی آن به اقتصاد کشور یک مزیت نسبی بخشیده است که بدلیل درآمدهای نفتی تاکنون توجه چندانی به آن نشده است. ولی از هنگام تحریم ها بویژه بعد از بهره برداری گسترده ایالات متحده از نفت شیل که بیش از میزان تولید نفت ایران بود و در صورت از دور خارج کردن نفت ایران از چرخه بین المللی انرژی خللی در عرضه جهانی نفت پیش نمی آمد آمریکا تصمیم به تحریم نفت ایران گرفت. از این زمان حدود سال 1391 است که با افزایش شیب تولید نفت شیل آمریکا وابستگی آمریکا به نفت خلیج فارس کاهش می یابد و به تدریج تا سال 1397 به صفر می رسد. حال برای آمریکایی که می‌خواهد برای نفت شیل خود بازاریابی کند چه چیزی جذاب‌تر از تحریم نفتی ایران و حذف نفت این کشور از بازار جهانی نفت می بود. از این زمان است که ایران به تدریج به مزیت خدادادی و نسبی راههای ارتباطی و بهره برداری بهینه از آن ها پی می برد. راهها و کریدورهائی که اهمیت ویژه ای به کشور به لحاظ ترانزیت بار در اقتصاد جهانی بخشیده است. شبکه های ارتباطی ریلی، جاده ای و هوایی ایران، پتانسیل های ارزشمند و یک فرصت استثنایی و بی نظیر اقتصادی و تجاری برای کشور مانند قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال-جنوب، کریدور اقتصادی چین-آسیای میانه-آسیای غربی ، کریدورهای حمل ونقلی تعریف شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو مانند کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول ، و کریدور ایران-عراق-سوریه، دریای مدیترانه ( اخیرا راه آهن خرمشهر شلمچه بعنوان بخشی از این کریدور افتتاح شد) محسوب می شود.
1- غلامرضا مرحبا نماینده مردم آستارا در مجلس شورای اسلامی در مقاله ای بعنوان حلقه مفقوده در کریدور شمال جنوب که در روزنامه ایران دیلی به چاپ رسید می نویسد: موقعیت جغرافیایی استثنایی ایران در طول تاریخ همواره به عنوان یک دارایی کلیدی باقی مانده است. موقعیت استراتژیک ایران در تقاطع تجارت جهانی، که به عنوان حلقه ای محوری بین خاور دور، آسیای جنوب شرقی، نیمکره غربی و نیمکره شمالی عمل می کند، جایگاهی متمایز به آن بخشیده است.
با این وجود، استفاده کامل از این مزیت تاریخی و مشروطیت مستلزم ایجاد زیرساخت های لازم است. در میان این زیرساخت‌های ضروری، سیستم ریلی به‌عنوان عنصری محوری ظاهر می‌شود که می‌تواند ظرفیت‌های عظیم ترانزیتی ایران را به واقعیت تبدیل کند و از این طریق منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی متعددی برای ملت ایران به همراه داشته باشد.
امضای اخیر قرارداد ساخت راه آهن رشت- آستارا با نظارت روسای جمهور ایران و روسیه، خبر از تکمیل کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) می دهد. این کریدور به طور یکپارچه کشورهای مناطق شرقی و جنوبی جهان را که چین، هند و حتی ژاپن را با همتایان خود در نیمکره غربی و شمالی در بر می گیرد، به هم متصل می کند.
در حال حاضر، امید من بر عزم مشترک بین دولت‌های ایران و روسیه برای تقویت همکاری‌ها و تاکید بر اجرای سریع طرح احداث راه‌آهن رشت - آستارا است. تحقق این تلاش نه تنها تمرکز و اتکای کشورهای منطقه به این کریدور ترانزیتی را افزایش می دهد، بلکه منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران به همراه خواهد داشت.
2- تارنمای گلوبال سکیوریتی یکی از اتاق فکرهای آمریکا می نویسد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (NSTC) رقیب کانال سوئز خواهد بود. NSTC یک شبکه زمینی و دریایی به طول 7200 کیلومتر است که شامل مسیرهای ریلی، جاده ای و آبی است که با هدف کاهش هزینه ها و زمان سفر برای حمل و نقل بار در تلاش برای تقویت تجارت بین روسیه، ایران، آسیای مرکزی و هند است. آسیای جنوبی را به اروپای غربی و شمالی متصل خواهد کرد. پروژه NSTC همچنین دریچه ای را برای همسویی با کمربند اقتصادی جاده ابریشم، زاییده فکر رئیس جمهور چین شی جین پینگ برای ایجاد ارتباطات تجاری و حمل و نقل جدید با آسیای مرکزی و اروپا باز می کند.
تحقیقات نشان داد که این پروژه ممکن است جایگزینی مقرون به صرفه برای مسیر دریایی از طریق کانال سوئز باشد. این پروژه در سال 2000 رونمایی شد، زمانی که روسیه، ایران و هند قراردادی را برای ساخت این مسیر امضا کردند. سایر کشورهای درگیر در این پروژه عبارتند از ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، تاجیکستان، ترکیه و اوکراین. Diplomat در ماه می 2015 گزارش داد، مطالعه ای که توسط فدراسیون انجمن های حمل و نقل در هند انجام شد، نشان داد که NSTC 30 درصد ارزان تر و 40 درصد کوتاه تر از مسیرهای موجود خواهد بود.
این مسیر در سال 2014 آزمایش شد و مسیرهای خشک بین بمبئی و باکو و همچنین بمبئی و آستاراخان انجام شد که نشان می‌دهد هزینه‌های حمل و نقل می‌تواند تا 2500 دلار به ازای هر 15 تن بار کاهش یابد. کاهش زمان سفر حتی چشمگیرتر است. به عنوان مثال، هند و روسیه در حال حاضر از مسیرهای دریایی برای حمل و نقل کالا استفاده می کنند و کالاها در عرض 40 روز به مقصد می رسند. این رسانه به نقل از شرکت راه آهن روسیه اضافه کرد که NSTC اجازه می دهد حمل و نقل از بمبئی در 14 روز به سن پطرزبورگ برسد.
3- تارنمای اقتصاد سرامد در 13 اردیبهشت می نویسد جایگاه راهبردی ایران میان آسیا و اروپا، این فرصت را به کشور می دهد که با تکمیل مسیرهای ناتمام ریلی و جاده ای، از عبور و انتقال کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای خود درآمد سرشاری کسب کند.
به گزارش اقتصادسرآمد، گاهی برخی از حوادث در جهان می تواند تلنگری باشد تا به فکر استفاده از موقعیت های راهبردی موجود در کشور که به دست فراموشی سپرده ایم یا سال ها در به سرانجام رساندن آنها تعلل کرده ایم، بیفتیم و برای بهره بردن از آنها تلاش کنیم.
چهارم فروردین ماه 1400 برابر با 24 مارس 2021 یک کشتی غول پیکر در کانال سوئز مصر گیر افتاد و سبب مسدود شدن آن و ایجاد ترافیک دریایی شدیدی شد.
4- پایگاه خبری المانیتور نوشت، با این اتفاق، روسیه و ایران خواستار یافتن مسیرهای جایگزین حمل و نقل دریایی شدند.
این مسیر بسیار به لحاظ مدت زمان و مسافت سفر بسیار با صرفه تر از کانال سوئز است ایران می تواند از این گزینه پیش روی خود که به مراتب بهتر است، استفاده کند و مسیری با منافع بیشتر را به جهان عرضه نماید.
19 مه 2023
نویسنده ، برگردان، کوتاه سازی و تنظیم علی اصغر شهدی
Asgahr.shahdi@gmail.com