ستاره صبح: فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در چهل و نهمین نشست شورای وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در موریتانی گفت که با ایران بر سر احترام به حاکمیت کشورها، حسن همجواری و حل اختلافات توافق کردیم.توافق ایران با عربستان بازتاب گسترده ای در محافل سیاسی و رسانه ای دنیا داشت. از سویی میانجیگری چین هژمونی سیاسی آمریکا را زیر سوال برد و از سویی نفوذ منطقه ای اسرائیل در حوزه خلیج فارس کاهش می یابد..بررسی روابط ایران با عربستان می تواند نکات مهم برای آینده روابط این دو کشور در منطقه داشته باشد.در ارتباط با این موضوع ستاره صبح گفتگویی با محمد جواد حق شناس مشاور بین الملل وزیر کشور در دولت اصلاحات که معمار انعقاد قرارداد با عربستان بوده، انجام داده که در ادامه می خوانید:
ارزیابی شما از توافق ایران با عربستان پس از 7 سال قطع ارتباط دیپلماتیک چیست؟
ارزیابی روابط خارجی بین کشورها یکی از مهمترین پایه های حوزه حکمرانی محسوب می شود که حاکمیت باید آن را انجام دهد.
.مهمترین عنصر اثرگذار برای تعریف اهداف سیاست خارجی و حرکت در مسیر تحقق آن مفهومی به نام «منافع ملی» است.کشورها با تکیه و تاکید بر منافع ملی روابط خارجی خود را با دولت ها و ملت ها تنظیم می کنند.
روابط یا دو جانبه است یا چند جانبه که در قالب سازمان های بین المللی شکل می گیرد.مانند مفهومی که بعد از جنگ جهانی دوم با عنوان جامعه ملل متحد شکل گرفت.روابط دو جانبه هم یک امر قدیمی تر است در حوزه روابط بین الملل بین کشورها.
یکی از مشکلاتی که بعد از انقلاب با آن رو به رو هستیم بحث تعریف منافع ملی در روابط خارجی است.در این مورد با مفهوم دیگری هم روبه رو شدیم که نام آن منافع ایدئولوژیک است.این مسئله در بیشتر مقاطع نقش جدی و پرنگ را در سیاست خارجی ایفا کرده است. هرگاه در سیاست خارجی منافع ملی با منافع ایدئولوژیک همسو بودند سیاست ایران در روابط بین الملل روشن،دقیق و درست بود. مسئولین سیاست خارجی ، ماموران دولتی و سفرا هم در این مقاطع دچار چالش و مشکل نمی شدند.
اما در مقاطعی که اهداف ملی و ایدئولوژیک از یکدیگر فاصله می گرفتند و یا دچار تعارض می شدند در آن مقطع با دردسر در سیاست خارجی مواجه می شدیم.
حتی کسانی که در حوزه سیاست خارجی هم می خواستند تحلیل ارائه بدهند و یا نکاتی را مطرح کنند دچار مشکل می شدند.این موضوع همچنان کم و بیش وجود دارد و متاسفانه بعضا نمایندگان مجلس هم با این چالش رو به رو هستند.
اما روابط ایران با عربستان از پیش از انقلاب تاکنون فراز و فرودهای قابل توجهی داشته است.این فراز و فرودها تا حدودی تحت تاثیر گرایش دولت های مستقر بوده و بخشی دیگر آن مربوط به روابط بین دو کشور یا اختلاف منافع یا سیاست های نفوذ دو کشور صورت می گرفته است.
از قبل از پیروزی انقلاب ایران و عربستان دو قدرت منطقه ای بودند که دو ستون اصلی سیاست منافع غرب را در حوزه خلیج فارس نمایندگی می کردند.
این موضوع در روابط خارجی به عنوان سیاست دو ستونی از آن یاد می شود.عربستان ستون اقتصادی منافع آمریکا در منطقه بوده و باعث شده مهمترین شرکت نفتی منطقه یعنی آرامکو در عربستان واقع شود. اما ستون نظامی در اختیار ایران بود.زیرا محمد رضا پهلوی علاقه زیادی به توسعه تسلیحات نظامی داشت به همین دلیل این موقعیت را از آمریکا در خلیج فارس نمایندگی می کرد.
روابط دو کشور همیشه در سطح بالا بود.سفر شاه به ریاض و سفرهای ملک فیصل و ملک سعود به ایران و دیدار با شاه روابط جدی و قابل توجهی بود. مهمترین مسئله ای که در روابط دو کشور چالش ایجاد کرد حادثه مربوط به یکی از حجاج ایرانی در دهه 20 بود.به غیر از این مورد روابط ایران و عربستان در دوره پهلوی همیشه نزدیک و منسجم بود.
پیروزی انقلاب باعث می شود آمریکا نمایندگی نظامی خود را در منطقه از دست بدهد و عربستان نیز محوریت شورای همکاری خلیج فارس را بدست گیرد.این شورا به جز ایران و عراق 6 کشور حوزه خلیح فارس را شامل می شود.
این شورا در تمام 4دهه انقلاب سعی داشته بین جنوب و شمال خلیج فارس توازن ایجاد کند.
از این زمان همکاری ایران با عربستان به تقابل و رقابت بین دو کشور تغییر پیدا کرد.در جریان حمله عراق به ایران شورای همکاری به تامین کننده منافع عراق تبدیل می شود و بخش عمده ای از منابع اقتصادی و لجستیکی صدام را تامین می کند. این موضوع چالش ایران و عربستان را تشدید می کند.
البته رقابت بین ایران و عربستان به سیاست های ایدئولوژیک ایران هم مربوط می شود. سفر حج و تفسیر رهبری و امام خمینی از جایگاه حج و انتخاب نمایندگان ویژه خود برای حجاج و موضوع صدور انقلاب در برخی مقاطع به چالش های بین تهران-ریاض دامن می زند.
کشته شدن تعدادی از حجاج ایرانی قبل از پایان جنگ در زمان امام خمینی یکی از پر تنش ترین اتفاقات بین ایران و عربستان را دامن زد و دو کشور قطع ارتباط کردند.
این روند با درگذشت امام و تغییر قانون اساسی و ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی رویکرد ایران با عربستان تغییر کر.
سفیر ایران در عربستان در آن زمان گفته که ایران و عربستان دو بال جهان اسلام هستند.به تبع این موضوع روابط با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس نیز بهبود یافت.
سال های آخر دولت هاشمی ماجرایی به نام حمله به پایگاه آمریکایی در عربستان به نام الخور پیش می آید.با تلفاتی که آمریکا می دهد متهم اصلی این حمله نیروهای نظامی ایران می شوند.امریکا انتظار داشت عربستان هم تایید کند ایران نقش آفرینی کرده است.
در آن زمان آمریکا برای یک حمله نظامی به ایران آماده می شد که این اتفاق نیوفتاد و با تغییر رویکرد دولت جدید که با حضور گسترده مردم رقم خورد آمدن خاتمی پروژه حمله به ایران را متوقف کرد.
خاتمی با سفر به عربستان روابط تهران-ریاض را به اوج خود می رساند.
استقبال گرم آل سعود از خاتمی موجب تعجب بسیاری از محافل دنیا می شود.در این سفر ملک فحد با ویلچر به پای پلکان هواپیما می آید و از خاتمی استقبال می کند.
بنابراین بازسازی روابط تهران-ریاض برای اولین بار در دولت خاتمی و با رای مردم به او شکل می گیرد.پیمان های امنیتی بین ایران و کشورهای همسایه در وزارت کشور منعقد می شود.
در آن زمان بنده مشاور بین الملل وزیر کشور،عضو شورای معاونین و مدیر کل سیاسی وزارت کشور بودم.در آن زمان 4قرارداد امنیتی با کشورهای روسیه، عربستان ، کویت و قطر بسته شد و به نتیجه رسید.
در آن مقطع آقای موسوی لاری به بحرین سفر کرد و مورد استقبال گرمی طرف بحرینی قرار گرفت.
هیاتی 5 نفره مسئول مذاکرات با طرف های غربی شد و این روند باعث توافقی شد که برای آن بن نایف وزیر کشور وقت عربستان به ایران آمد.این سفر بعد از سفر ملک عبدالله مهمترین سفر یک مقام سعودی بود که در دولت اصلاحات صورت گرفت.
استقبال ویژه ایران از نایف در حدی بود که از او به عنوان یک رئیس جمهور در سعد آباد پذیرایی شد.قرارداد امنیتی در دولت اصلاحات بین نایف و موسوی لاری منعقد شد و درخشان ترین دوره های روابط مناسب و مبتنی بر منافع ملی با تمامی همسایه برقرار شد. بنابراین توافقی که امروز با واسطه چین انجام شده سال 80 بدون واسطه هیچ کشوری بین ایران و عربستان منعقد شده بود.بنده از صفر تا صد آن در جریان بودم و در این ارتباط در راس هیاتی به ریاض رفتیم و پیش نویس قرارداد را نهایی کردیم که به امضای وزرای دو کشور رسید.
اگر کیهان حافظه تاریخی خود را از دست نداده باشد باید مواضع امام جمعه مشهد و برخی چهره هایی که از آنها حمایت میکرد درباره عربستان را مرور کند.
اگر حسین شریعتمداری به تیترهای خودش در 7سال پیش مراجعه می کرد امروز نمی گفت که مدعیان اصلاحات دیپلماسی را یاد بگیرند. آقای شریعتمداری ما که بلد بودیم شما بلد نبودید.زیرا ما در دولت اصلاحات دو سند همکاری امنیتی و اقتصادی با دولت عربستان امضا کردیم که هر دو این دو سند در توافق جدیدی که تهران با ریاض انجام داده بر آنها تاکید شده است.بنابراین آنچه اکنون اتفاق افتاده محصول کاری است که در دولت اصلاحات انجام شد و من صفر تا صد توافقاتی که با عربستان انجام دادیم را در جریان بودم.آن قرارداد در زمان خودش دستاورد مهمی به شمار می رفت.دلیلش این است که دولت سیزدهم نیز آن را پذیرفته است.