تبریز امروز مرکز استان آذربایجان شرقی ایران است و حدود 1.7 میلیون نفر جمعیت دارد.
مارکوپولو، جهانگرد ونیزی در سال 653 شمسی (1275 میلادی) در مورد تبریز می‌نویسد: «شهری بزرگ که توسط باغ‌های زیبا احاطه شده است. موقعیت بسیار خوبی دارد و کالاهای گوناگون از مناطق زیادی به اینجا آورده می‌شود. بازرگانان لاتین زبان زیادی به تبریز می‌آیند.»
بازدیدکنندگان چندین هزار سال است که به این شهر می‌آیند و شواهد باستان‌شناسی کشف‌شده در نزدیکی مسجد تاریخی کبود نشان می‌دهد که سکونت‌گاه‌های انسانی به دوران باستان بازمی‌گردد. تبریز امروز مرکز استان آذربایجان شرقی ایران است و حدود 1.7 میلیون نفر جمعیت دارد. اکثر ساکنان آن آذربایجانی هستند و به لهجه ترکی معروف به ترکی آذری صحبت می‌کنند که رابطه نزدیکی با زبان ترکی که مردم ترکیه با آن صحبت می‌کنند، دارد. از دیگر گروه‌هایی که تبریز را خانه خود می‌نامند، می‌توان به پارس‌ها که اکثریت جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند ارمنی‌ها، آشوری‌ها و اقوام مختلف قفقاز اشاره کرد. شهر متنوعی که بازار آن در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و مسافران و گردشگران مدرن را به هیجان می‌آورد.
شگفتی‌های شهر و بازار آن، گردشگر و سیاح معروف پیشامدرن، ابن‌بطوطه، کاوشگر آفریقای شمالی قرن چهاردهم را به وجد آورد که نوشت: «یکی از بهترین بازارهایی که در سرتاسر جهان دیده‌ام بازار تبریز است؛ هر تجارتی به‌طور جداگانه در حجره‌های آن دسته‌بندی شده است. بعد از رسیدن به بازار جواهرات چشمانم به انواع سنگ‌های قیمتی خیره شد.»
درحالی‌که ژان شاردن، کاشف فرانسوی قرن هفدهم با این ادعا که «تبریز بهترین و باشکوه‌ترین بازارهای آسیا را دارد»، تحت تأثیر قرار گرفت. تجارت برای بسیاری در دوره پیشامدرن یکی از جاذبه‌های اصلی شهر در مسیر جاده ابریشم به‌حساب می‌آمد که بازرگانان کالاهای خود را از چین به سراسر خاورمیانه و ازآنجا به اروپا می‌بردند.
خوش‌اقبالی این شهر به دلیل موقعیت مکانی و تجارت، همیشه آن را برای سلسله‌ها، حاکمان و امپراتوری‌های مختلف جذاب کرده است. تبریز در طول تاریخ خود به‌عنوان پایتخت هفت حاکم و سلسله مختلف بوده است. آتروپات، نجیب‌زاده ایرانی که پادشاهی خود در قرن سوم پیش از میلاد را تأسیس کرد، احتمالاً اولین کسی بود که تبریز را به‌عنوان پایتخت انتخاب کرد. بااین‌حال، تبریز حوادث زیادی را نیز تجربه کرده و بارها در اثر تهاجمات، بلایای طبیعی و ...تخریب شده است. در سال 169 شمسی (791 میلادی) زلزله این شهر را ویران کرد و زبیده، همسر هارون‌الرشید خلیفه عباسی آن را بازسازی کرد و آن‌قدر زیبا نمود که برخی به‌اشتباه او را مؤسس تبریز دانسته‌اند. در طول قرن‌ها گرجی‌ها، مغول‌ها، ترکمن‌ها و ... این شهر را فتح کردند و سعی می‌کردند آن را به شیوه خود بازسازی کنند. در سال 879 شمسی (1501 میلادی) اسماعیل اول وارد تبریز شد و آن را پایتخت امپراتوری جدید خود یعنی امپراتوری صفویه اعلام کرد؛ اما آمدن صفویان شهر را به ثبات نرساند، بلکه به محل نبرد صفویان و عثمانیان تبدیل شد. در طول قرون 16 و 17، این شهر بارها بین عثمانی‌ها و صفویان دست‌به‌دست شد. در قرون 18 و 19 روسیه بازیکن دیگری شد و طی جنگی بین ایران و روسیه، سپاهیان روس تبریز را تصرف کردند. مسکو بعداً شهر را به ایرانیان بازگرداند. در قرن بیستم تبریز به دلیل مدرن شدن سریع، به شهر «اولین‌ها» شهرت یافت. نخستین چاپخانه، انتشارات، کتابخانه‌های عمومی، هتل‌ها، سینماها، مدارس، تلفن‌ها، آتش‌نشانی‌ها و نیروگاه‌های ایران در تبریز آغاز به کار کردند. این شهر همچنین در مرکز انقلاب مشروطه ایران در سال 1283 شمسی (1905 میلادی) قرار داشت. انقلاب به اصلاحات دموکراتیک، تأسیس پارلمان ملی، قانون اساسی و اصول آزادی بیان منجر شد. خانه مشروطه که در مجاورت بازار تبریز قرار دارد، محل ملاقات فعالان، روزنامه‌نگاران، سیاستمداران انقلاب بود. این شهر همچنین کلید انقلاب ایران در سال 1357 (1979) بود. خانه مشروطه یکی از معروف‌ترین و پرافتخارترین خانه‌های تاریخی ایران است که در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیمات سرنوشت‌ساز رهبران مشروطه در ایران بود.
تهیه گزارش عثمان بات
5 فوریه 2023
برگردان علی‌اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com