یکی از مهمترین ویژگی های نخبگان، به خصوص کسانی که در مصدر مسئولیت های مهم جامعه قرار می گیرند، آینده نگری و پیش بینی مقصد مسیر امروز جامعه وپیامدهای اقدامات در آینده است.
به گونه ای که در زمانی که اکثر مردم ومسئولان و رسانه ها درگیر مسائل روزمره وحل مشکلات جاری هستند، نخبگان آینده نگر، به فردا می اندیشند ودر پی راهکار برای پیشگیری از بحرانهای پیش رو وحل معضلات آینده هستند.
در هرجامعه ای، آینده نگری چنین افرادی فرصتی گرانبها برای نسل فعلی و نسلهای بعد بشمار می آیند که علاج واقعه را قبل از وقوع می کنند.
با پیروزی انقلاب اسلامی، که خواسته یا ناخواسته، بخش قابل توجهی از توان کارشناسی و بوروکراسی سیستم مدیریتی کشور، دچار فروپاشی، مهاجرت یا عزلت گردید، شاهد بروز رویه های پرشور وکم عمق در برخی حوزه های مدیریت کشور و به اصطلاح «تصمیمات انقلابی» و یک شبه بودیم که بدون توجه به پیامدهای آتی این تصمیمات، براساس هیجانات و اقتضای امروز خواست جناح و یا گروهی تصمیمی گرفته می شد که پیامدهای منفی در آینده کشور برجای می گذاشت.
تصمیماتی نظیر لغو قراردادهای خرید تجهیزات نظامی پیشرفته از آمریکا یا توقف پروژه متروی تهران به عنوان یک پدیده لوکس یا توقف فعالیت های کشور در حوزه انرژی هسته ای.
در این شرایط بودند مسئولانی که در عین انقلابی بودن، آینده نگر نیز بودند وتلاش می کردند که از آسیب های تصمیمات یکشبه وبدون عمق کارشناسی وبرخاسته از هیجانات وشورانقلابی به منافع ملی ومصالح عمومی جلوگیری کنند.
یکی از این شخصیتهای کم نظیر، آیت الله هاشمی رفسنجانی بود که از همان سالهای نخست انقلاب، در پی پیش بینی و پیشگیری از بحران های آینده کشور بود واز همین رو، در سال 1361 و در بحبوحه بحرانهای داخلی وجنگ، معضل کمبود شدید ظرفیت در سیستم آموزش عالی و عدم امکان دولت برای پاسخگویی به سونامی جمعیت متقاضی تحصیلات تکمیلی در دهه های بعد را پیش بینی کرد و ایده تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی که بدون استفاده از بودجه وامکانات دولت، بار بزرگی از دوش سیستم محدود دانشگاههای دولتی برداشت، را ارائه و اجرا کرد.
بحران آینده سیستم حمل ونقل عمومی شهرهای بزرگ را در اوج نیاز کشور به امکانات دفاعی، پیش بینی کرد و فعال سازی پروژه مترو را بدون استفاده از بودجه دولتی وبراساس اعتبارات سیستم بانکی پیگیری نمود و اگر آن اقدامات نبود امروز با معضل آلودگی هواوترافیک در تهران وشهرهای بزرگ چندین برابر وضعیت فعلی می شد و عدم توجه کافی در 12 سال گذشته به این پروژه موجب مشکلات فعلی گردیده است.
معضل آینده دفع پسماند و فاضلاب را در شرایط سخت دهه شصت پیش بینی کرد و سیستم جمع آوری و بازیافت پساب وفاضلاب تهران را پایه گذاری نمود.
البته آینده نگری ایشان منحصر به دهه شصت نبود و از اواخر جنگ و در دوران سازندگی، پیامدهای تنش زایی وخصومت با قدرت های بزرگ بخصوص آمریکا را براقتصاد وامنیت کشور پیش بینی کرد و با تمام توان کوشید که حاکمیت را نسبت به عواقب این خصومت برای منافع ملی و معیشت عمومی آگاه کند و در سیاست خارجی اعم از روابط دوجانبه وچندجانبه و پرونده هسته ای، عقلانیت واحتیاط را جایگزین مواضع هیجانی وشعاری برخی مسئولان وقت نماید که شاید در این حوزه به نتایج مدنظر دست نیافت.
یکی دیگر از پیش بینی های بزرگ آیت الله هاشمی رفسنجانی، نگرانی در مورد عواقب استفاده سیاسی و جناحی وقدرت محور از مفاهیم دینی و نهاد روحانیت و آسیب هایی که این رویکرد به محبوبیت وجایگاه با ارزش و هزارساله نهاد مرجعیت وروحانیت شیعه وارد می کند، بود.
ایشان خطر این استفاده ابزاری از دین و نهاد روحانیت را همچون مبارزه رضاخان با حوزه ونمادهای دینی وحتی خطرناکتر از آن می دانستند ومکررا نسبت به تاثیر این گونه اقدامات در دین گریزی وروحانیت ستیزی جامعه بخصوص نسل جوان در آینده هشدار می دادند.
در این فرصت برای نخستین بار بخشی از خاطرات ایشان در سال 1391 را که به صورت طبیعی در دهسال آینده قرار بود منتشر شود را روایت می کنم تا افکارعمومی و نخبگان بخصوص مراجع تقلید و علما، نسبت به ریشه های برخی از رفتارهای امروز جامعه ونسل جوان نسبت به روحانیت ونمادهای دینی، توجه بیشتری داشته باشند.
ایشان در روز 11 بهمن سال 1391 در خاطرات روزنوشت خود تقریر کرده اند:
«جمعی از اساتید و فضلای قم آمدند. آقایان قادری و مرتضوی و شریعتی سبزواری و سلطانی و .... صحبت کردند. از وضع جاری کشور و خطرهای آینده ابراز نگرانی نمودند و از مطرح شدن احتمال حضور من در انتخابات ابراز امید کردند و از مشکلاتی که حوزه به خاطر کمبود امکانات دارد گفتند. من هم از نقش روحانیت در مشروطه و انقلاب گفتم و سرکوب روحانیت بعد از مشروطه توسط رضاخان با نقشه اجانب و برنامه شاه، برای تضعیف حوزه بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی و هوشیاری آنها و برگرداندن نقشه در علیه خود رژیم را توضیح دادم و گفتم: اکنون با بی لیاقتی مدیران و تحریم‌های قدرت‌ها و و مشکلات سنگین که ایجاد شد و عمدتاً به حساب عملکرد روحانیت و رهبری و حتی امام راحل و بالاتر ناکار آمدی دین در اداره کشور یا شبکه است، گذاشته می شود عملاً همان توطئه حذف روحانیت را دارند».