به قلم رابرت جی رابیل استاد علوم سیاسی در دانشگاه آتلانتیک فلوریدا
23 دسامبر 2022
تارنمای نشنال اینترست پایگاه رسانه‌ای محافظه‌کاران سنتی ایالات‌متحده
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
تهاجم روسیه به اوکراین به دوران سال‌های پس از جنگ سرد پایان داده است. برخلاف تصور غرب از بحران اوکراین که از آن به‌عنوان رویارویی بین دموکراسی و استبداد نام می‌برد، برخی کشورها معتقدند که این بحران فراتر از دوگانه دموکراسی-اقتدارگرایی است و به‌طور بالقوه بر امنیت ملی آن‌ها و همچنین پایداری و صلح جهانی تأثیر می‌گذارد. ناامنی غذایی، آوارگی داخلی و پناهندگان، تهدید سرریز جنگ و استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف، امنیت این کشورها را به خطر می‌اندازد.
این بحران جهان را به سه اردو تقسیم کرده است: یکی به رهبری ایالات‌متحده و ناتو، دیگری به رهبری روسیه و چین و بین این دو، اردوگاهی است که اکثر کشورها در آن بی‌طرفی را اتخاذ کرده‌اند.
این کشورهای «بی‌طرف» به‌عنوان متغیرهای سیاسی تحت هدایت منافع شخصی خود عمل می‌کنند. آن‌ها از این واقعیت آگاه هستند که در زمان رقابت جهانی بر سر منابع کمیاب، نه قادر به تحریم روسیه با بیشترین مقدار منابع و چین، کشوری با دومین اقتصاد بزرگ و بزرگ‌ترین دارنده ذخایر خارجی در جهان هستند و نه می‌توانند علیه آن‌ها حرکتی کنند، بااین‌حال، به همان اندازه آن‌ها نمی‌توانند به روابط خود با ایالات‌متحده، قدرتمندترین کشور با بزرگ‌ترین اقتصاد در جهان آسیب وارد کنند. درنتیجه سیاست‌های آن‌ها بر اساس منفعت شخصی‌شان و فارغ از دوتایی ایدئولوژیک در جنگ سرد مشخص می‌شود. امتناع عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، آرژانتین و اندونزی، از دوستان آمریکا در دوری گزیدن از خط آمریکا در تحریم‌های همه‌جانبه روسیه را به چه می‌توان ارزیابی کرد؟
بسیاری از این کشورها شاهد پایان دوران پس از جنگ سرد بوده‌اند. آغاز دوره جدیدی که مشخصه آن چندقطبی و چندجانبه گرایی است.
درحالی‌که سازمان همکاری شانگهای به دنبال پیشبرد یک «نظم سیاسی و اقتصادی بین‌المللی دموکراتیک، عادلانه و منطقی» جدید است، بریکس - مخفف پنج اقتصاد پیشرو در حال ظهور (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در تدارک انتقال به یک جهان چندقطبی است. آن‌ها به دنبال ارائه جایگزین‌هایی برای صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی تحت سلطه غرب از طریق نهادهایی مانند «بانک جدید توسعه» هستند. به‌طور قابل‌توجهی، نفوذ این سازمان‌ها با پذیرش کشورهای جدید در حال افزایش است. به‌عنوان‌مثال الجزایر، مصر، ترکیه، عربستان سعودی، آرژانتین و ایران درخواست‌های رسمی ارائه داده‌اند یا تمایل خود را برای پیوستن به بریکس ابراز کرده‌اند.
اگر عربستان سعودی تجارت نفت را با یوان آغاز کند، تسلط دلار آمریکا در بازار جهانی نفت آسیب خواهد دید. از زمانی که دولت نیکسون پشتوانه طلا را از دلار حذف و دلار را شناور کرد، نفت ستون قدرت دلار بوده است. درعین‌حال نمی‌توان تلاش‌های برخی از کشورها برای بازنگری در استفاده از دلار را نادیده گرفت.
جذابیت استفاده از دلار آمریکا در سطح بین‌المللی تا حدی در قدرت ژئوپلیتیک، قدرت اقتصادی و دوام آمریکا نهفته است. این جذابیت تا حدودی کاهش یافته است.
ازلحاظ تاریخی، جهان شاهد جایگزینی و تغییر چندین ارز اصلی بوده است. پرتغال بر ذخایر جهانی تسلط داشت تا اینکه در سال 1530 اسپانیا به قدرت جهانی قوی‌تر تبدیل شد. ارزهای هلندی و فرانسه در اکثر قرون هفدهم و هجدهم تا زمان ظهور امپراتوری بریتانیا بر تجارت جهانی تسلط داشتند و پس‌ازآن پوند استرلینگ به ارز استاندارد طلا در جهان تبدیل شد. بعدازآن دلار آمریکا ظهور کرد که به‌عنوان قدرت سیاسی و اقتصادی آمریکا در جهان حاکم شد.
بحران اوکراین که پس از جنگ‌های عراق و افغانستان رخ داد، کم‌وبیش این دیدگاه تقریباً جهانی را تقویت کرده است که جهان با چندقطبی و چندجانبه‌گرایی بهتر عمل می‌کند. ممکن است یوان در عرض چند سال، نه دهه‌ها یا قرن‌ها، جایگزین دلار آمریکا در دنیای «چندقطبی» شود. این ضربه به اقتصاد آمریکا و موقعیت جهانی وارد خواهد کرد.
امروزه دلار ارز اصلی تجارت جهانی است. هژمونی جهانی آن به کنفرانس برتون وودز در سال 1323 (1944) بازمی‌گردد، زمانی که 44 کشور متحد در مورد ایجاد یک سیستم پولی بین‌المللی جدید توافق کردند و ارزهای خود را به دلار متصل کردند. از آن زمان، بیشتر تراکنش‌های مالی، بدهی‌های بین‌المللی و صورت‌حساب‌های تجارت جهانی به دلار و بیشتر ذخایر ارزی جهانی به دلار نگهداری می‌شوند.
اما از سال 1379 (2000) چین در تلاش است تا استفاده از واحد پول خود یعنی یوان را بین‌المللی کند. با به اشتراک گذاشتن دیدگاه چین مبنی بر اینکه جهان امروز در حال گذراندن دوره‌ای از آشفتگی و دگرگونی است، برخی از کشورها به دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین تجارت جهانی و ارز ذخیره خارجی هستند.
چین برای معرفی قراردادهای آتی نفت خام بر پایه یوان و پرداخت نفت خام وارداتی به ارز خود به‌جای دلار آمریکا، استراتژی مشخصی دارد. چین و عربستان سعودی در حال مذاکره در مورد قیمت‌گذاری ریاض برای فروش نفت خود به پکن به یوان بوده‌اند. این یکی از اهداف اصلی سفر اخیر رئیس‌جمهور شی جین پینگ به ریاض در هفته دوم آذر بوده است.