رشد نقدینگی
محمدرضا نجفی منش - عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران - با تأکید بر اینکه افزایش نرخ ارز نتیجه دخالتهای نادرست اقتصادی و رشد بیضابطه نقدینگی است، گفت: تا زمانی که حجم نقدینگی بدون افزایش متناسب با تولید و کالا بالا میرود، افزایش قیمتها در بازار اجتنابناپذیر خواهد بود. ریشه افزایش نرخها، سیاستهای اقتصادی و رشد شدید نقدینگی است. افزایش نقدینگی بهصورت مستقیم باعث افزایش قیمت کالاها میشود. وقتی حجم نقدینگی افزایش پیدا میکند اما میزان تولید و حجم کالا در اقتصاد بالا نمیرود، نتیجهای جز افزایش قیمتها ندارد. اینیک قاعده شناختهشده اقتصادی است که بیش از یک قرن پیش مطرحشده؛ اگر نقدینگی بالا برود و عرضه کالا افزایش نیابد، قیمتها بهطور غیرطبیعی افزایش پیدا میکنند. همه بازارها مسکن، ارز، مواد غذایی و ... همه با همین نسبت دچار نوسان شدهاند. دولت در سالهای گذشته تلاش میکرد برخی قیمتها را بهصورت مصنوعی پایین نگه دارد، اما اکنون دیگر امکان ادامه این سیاست وجود ندارد.
افزایش پایه پولی
نجفی منش افزود: در چنین شرایطی، فعالان اقتصادی و صادرکنندگان با این پرسش مواجه میشوند که چرا باید کالای خود را در داخل با نرخ پایینتر بفروشند، درحالیکه امکان فروش باقیمت بالاتر وجود دارد. همین موضوع باعث شد سیاستهای کنترلی بهتدریج بیاثر شود و اکنون شاهد نرخهای بالا هستیم. تا زمانی که نقدینگی بدون کنترل افزایش پیدا میکند، آثار آن ناخواسته بر بازار نمایان میشود. افزایش نرخ دلار در بازار بر قیمت کالاهایی که به ارز وابستگی دارند اثر میگذارد. مواد اولیه داخلی مانند فولاد، آلومینیوم، مس و محصولات پتروشیمی، طبق قوانین موجود، متأثر از قیمت ارز افزایش قیمت پیدا میکنند. حتی قیمتهای جهانی نیز درنهایت با نرخهای بالاتر به بازار داخلی منتقل میشوند. چرا حجم نقدینگی مدام افزایش پیدا میکند؟ پاسخ این سؤال به دولت و مجلس بازمیگردد؛ جایی که بودجه کشور تنظیم میشود. وقتی هزینهها افزایش پیدا میکند اما درآمد کافی وجود ندارد، دولت ناچار میشود به روشهایی مانند استقراض و افزایش پایه پولی متوسل شود. فشار دولت بر بانک مرکزی درنهایت منجر به افزایش حجم نقدینگی میشود و این روند بهصورت زنجیرهای بر کل اقتصاد اثر میگذارد. تا زمانی که این چرخه اصلاح نشود، نباید انتظار ثبات پایدار در بازار ارز و کالاها را داشت.
بازیگران افزایش نرخ ارز
مجید رضا حریری، عضو اتاق بازرگانی درباره دلایل افزایش قیمتها در بازار ارز گفت: قیمت ارز تابع سیاست خارجی و تحولات مرتبط با آن است؛ ازجمله تحریمها، تنشها، جنگ و درگیری. این عوامل در دنیا بر ارزش پول ملی اثرگذار است. اگر به دنبال ریشه اصلی نوسانات ارزی هستیم، باید بپذیریم که کشور ما در دو دهه گذشته بهطور مستمر درگیر منازعه، تحریم و تنش بوده است. اگر ما میتوانستیم با روشی متعادلتر یا دستکم پایدارتر عمل کنیم و تکلیف خود را مشخص میکردیم که چه الگوی اقتصادی را بهعنوان سرمشق پذیرفتهایم، شرایط متفاوت میشد. اینکه اقتصاد ما قرار است مبتنی بر روابط بازار باشد یا یک اقتصاد متمرکز و دولتی؛ که قاعدتاً در شرایط جنگی، در همه جای دنیا اقتصادها به سمت تمرکز و مداخله بیشتر دولت حرکت میکنند اما ما این مسیرها را بهدرستی انتخاب نکردیم. اقتصاد کشور گرفتار تصمیمگیریهای محدود و بسته از سوی گروههای خاصی شده است؛ گروههایی مشخص که هر زمان به اهرمهای کلیدی تصمیمگیری دست پیدا میکنند، با فشار بر دکمه گران سازی، همهچیز را گران میکنند و اسم آن را «اقتصاد بازار» میگذارند.
ارز در اختیار دولت و حاکمیت
حریری گفت: در دو دهه اخیر دچار کمبود منابع بودهایم، همواره در پایان سال میلادی و بهویژه در ماه دسامبر، با کمبود منابع ارزی مواجه بودهایم. اما امروز مسئله این است که ارزش ریال آنقدر کاهشیافته که نوسانات یک تا دو درصدی، به افزایش چندین تومانی نرخ ارز منجر میشود. اقتصادی که ۹۰ درصد ارز در اختیار دولت و حاکمیت است - چه از محل فروش نفت و چه صادرات غیرنفتی شرکتهای حاکمیتی مانند پتروشیمیها، فولادیها و معادن بزرگ - امکان مدیریت وجود دارد. این شرکتها عمدتاً وابسته به نهادهای حاکمیتی، صندوقهای بازنشستگی، بنیادها و ستادها هستند. نکته جدیدی که به این چرخه اضافهشده این است که برخی تصمیمگیریان تلاش میکنند با دستکاری زمانبندی سیاستها، اثرات تورمی تصمیمات خود را کمرنگ جلوه دهند. برای مثال، قیمت بنزین را افزایش میدهند و همزمان نرخ ارز را به سطوحی مانند ۱۲۵ یا ۱۳۰ هزار تومان میرسانند، سپس مدعی میشوند که افزایش قیمت بنزین تنها چند درصد اثر تورمی داشته است. درحالیکه فراموش میکنند از اردیبهشتماه، زمانی که اعمال این سیاستها تقریباً قطعی شده بود، نرخ دلار حدود ۸۲ هزار تومان بوده و بهتدریج و بهصورت هدفمند تا سطوح فعلی افزایشیافته است.
تسلط الیگارشی بر اقتصاد
او تصریح کرد: دو سیاست بهطور همزمان اجراشده است؛ از یکسو افزایش قیمت بنزین که بهطور مستقیم تورم در بخش حملونقل ایجاد میکند - چراکه درواقع قیمت بنزین دو برابر شده و از سوی دیگر، حذف یا محدودسازی ارز ترجیحی، آنهم به شکلی که در ظاهر اعلام میشود حذفشده، اما در عمل بهصورت پنهان توزیع میشود. این سیاستها بیش از ۳۵ درصد تورم ایجاد میکند و تورم ساختاری ۳۰ تا ۴۰ درصد هم که موجود است. از اردیبهشتماه که دلار ۸۲ هزار تومان بود تا امروز، نرخ دلار ۶۰ هزار تومان افزایشیافته است. کمبود مصنوعی ارز بهصورت سامانمند در حال اجرا است. نبود ارز با تأخیر ۱۸۰ روزه در تخصیص ارز به واردکنندگان مشخص است.
حریری با تأکید بر اینکه امروز تسلط الیگارشی بر اقتصاد کشور حتی بهصورت علنی دیده میشود گفت: افرادی باسابقه فساد یا بدنامی، در رسانهها ظاهر میشوند و به بانک مرکزی یا وزرا خطونشان میکشند و یا مثلاً میگویند وزیر کشاورزی را چندروزه برکنار میکنند امری که پیشتر پنهان بود. عدهای تئوریسین نیز به خدمت الیگارشیها درآمدهاند تا اقدامات آنها را در رسانهها توجیه کنند.