کتیبه داریوش یکم هخامنشی که به عنوان «نخستین فرمان داریوش بزرگ» و بزرگترین کتیبه تخت جمشید شناخته می‌شود، به دلیل تغییرات آب و هوایی و کم‌ترین محافظت‌ها، دچار فرسایش شده و به گفته سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی، بخش‌هایی از آن ریخته است. پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اطلاع داده است که از این هفته پروژه حفاظت و مرمت این کتیبه را آغاز می‌کند.
سیاوُش آریا، پژوهشگر و کُنشگر میراث فرهنگی تصاویری را از کتیبه داریوش بزرگ در تخت جمشید (پارسه) در اختیار ایسنا قرار داد و درباره وضعیت آن، گفت: بزرگترین و ارزشمندترین سنگ‌نبشتۀ هخامنشیِ پارسه (تخت جمشید) که سند پویا و گویای ساخت آن است بر اثر تغییرات آب و هوایی و فرسودگی که در نتیجه، سبب ریختگی مهم‌ترین سند نوشتاری هخامنشی در میراث جهانی پارسه شده، آسیب جدی دیده است.
او ادامه داد: این سنگ‌نبشته (کتیبه) که کارشناسان از آن با نامِ «نخستین فرمان داریوش بزرگ» یاد می‌کنند، افزون بر ارزشمندی آن، تنها سند نوشتاری آغازین ساخت بنای پارسه (تخت جمشید) است که نمایشگر منش (اخلاق) و روحیات سازندۀ آن وبه ویژه نشانۀ ارج و احترامی است که پادشاه هخامنشی برای مردم و کارهای آنان قائل بوده است. همچنین، کارشناسان و باستان‌شناسان نیز، این سنگ نبشته را مهم‌ترین سند و مدرک ساخت و برپایی پارسه (تخت جمشید) می‌دانند و همواره بر پاسداری و محافظت به روش درست آن پافشاری دارند. از سویی، با نگرش به متن برگردان این سنگ‌نبشته به ساختار اجتماعی، باورهای دینی پادشاه، یکتاپرستی ایرانیان، ایمن‌سازی و زیبایی کاخ‌ها و کشورهای وابسته (تابع) به ایران در آن روزگار پِی می‌بریم، که این خود ارزش آن را دو صد چندان کرده و وظیفه پاسداری و حفاظت از آن را برای ما سنگین‌تر می‌کند.
این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: این اثر تاریخی از دید زبان‌شناسی نیز، ارج و ارزش فراوانی نزد کارشناسان دارد؛ زیرا در این سنگ‌نبشته ما با سه زبان و دبیره آشنا می‌شویم.
او ادامه داد: در سال ۱۳۹۹ خورشیدی با تصمیم نادرست و غیرعلمی مدیریت وقت پایگاه جهانی پارسه و بدون مطالعۀ کافی و داشتن طرح مصوب و مجوز از شورای فنی و پژوهشکدۀ باستان‌شناسی کشور، پشت سنگ‌نبشتۀ داریوش بزرگ را خالی کرده و سایه‌بان موقت آن را نیز حذف کردند تا با خیال خود سبب برطرف‌سازی نم و رطوبت روی این اثر ارزشمند هخامنشی شوند. ولی پس از انجام این روش غیرکارشناسی و خالی کردن پشت آن، پس از مدتی دریافتند که کار نادرست و اشتباهی انجام گرفته و آن را به حال خود رها کرده و همان سایه‌بان موقت و غیراستاندارد پیشین را نیز تا به امروز حذف کرده و مهم ترین یادگار هخامنشیان [در تخت جمشید] را به حال خود رها کردند.
گفته می‌شود با برداشتن سایه‌بان، روند فرسایش در این سنگ‌نبشته شدت گرفته است.
آریا افزود: در اواخر اسفند ماه سال گذشته، در نشستی خصوصی با مدیریت کنونی پایگاه جهانی پارسه به موضوع سنگ‌نبشته داریوش اشاره کردم و خواستار پُر کردن پشت آن و رفع موارد موجود و نصب سایه‌بانی استاندارد و مناسب شدم و مدیریت پایگاه پارسه نیز با پذیرفتن اشتباه در دوران مدیریت پیشین، قول پیگیری و برطرف کردن موارد را دادند. اما در بازدید میدانی نوروز امسال با صحنه‌ای اندوه‌بار روبه رو شدم که اشک از چشمانم روان شد و پس از ثبت و نگاره‌برداری، زمانی که به خانه برگشتم و با نگاره‌های (عکس‌های) سال ۱۳۹۹ خورشیدی آن را سنجیده و در کنار هم گذاشتم به عمق فاجعه پِی بردم. به راستی چه کسی باید پاسخگوی تصمیم‌های فردی و غیرعلمی و بدون مجوز مدیران میراث فرهنگی باشد؟ بدتر از آن، آسیب به یادگار هخامنشیان است؛ آسیب‌های برگشت‌ناپذیر که بی‌گمان آیندگان به سبب کوتاهی، ما را نکوهش کرده و در تاریخ ثبت خواهد شد.
این کنشگر میراث فرهنگی گفت: هم‌اینک سنگ نبشتۀ تاریخی و مهم داریوش بزرگ هخامنشی در پارسه (تخت جمشید) بر اثر شرایط آب و هوایی و کنش و واکنش‌های هوایی و فرسودگی‌ای که پدید آمده و سبب ریختگی بخش‌هایی از آن شده، در خطر جدی قرار دارد و باید هرچه زودتر از سوی کارشناسان آثار تاریخی مورد مرمت علمی و اصولی قرار گیرد و سایه‌بانی مناسب و استاندارد برای آن طراحی و نصب شود تا از نابودی بیشتر آن پیشگیری شود.
روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نیز پس از پیگیری این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی، اطلاع داد که پروژه حفاظت و مرمت کتیبه داریوش یکم در تخت جمشید این هفته آغاز می‌شود.