ابزار دیجیتالی در جیب ما نشسته که می‌تواند پزشک ما باشد. تلفن‌های هوشمند با اپلیکیشن‌هایی که ضربان قلب را می‌سنجند، خواب را تحلیل می‌کنند و رژیم غذایی پیشنهاد می‌دهند به آیینه‌ای از وضعیت جسمی ما تبدیل شده‌اند. این تحول در نگاه نخست، نویدبخش دموکراتی زه شدن سلامت است. اما آیا این آیینه تصویر درستی به ما نشان می‌دهد یا گاهی ما را به‌اشتباه می‌اندازد؟
هشدار
برای بسیاری از کاربران، اپلیکیشن‌های سلامت به ابزار روزمره‌ی پایش جسم بدل شده‌اند؛ ابزاری که در نبود پزشک، نقش ناظر خاموش را ایفا می‌کند. در دوران پاندمی کرونا، این اپلیکیشن‌ها برای میلیون‌ها نفر جایگزینی موقت اما مؤثر برای مراجعه‌ی حضوری بودند. در مناطق محروم یا میان افراد پرمشغله، همین فناوری گاهی به تشخیص زودهنگام بیماری‌های مزمن کمک کرده است. برخی کاربران، با مشاهده‌ی الگوهای نگران‌کننده در خواب، ضربان قلب یا فشارخون، تصمیم گرفته‌اند به پزشک مراجعه کنند در مواردی، این اقدام به مداخله‌ی به‌موقع منجر شده است.
خطا
در مقابل، گزارش‌هایی نیز وجود دارد که از آسیب‌های ناشی از اعتماد بی‌چون‌وچرا به این ابزارها پرده برمی‌دارند. برخی افراد پس از دریافت هشدار سکته‌ی قلبی از اپلیکیشن‌های پایش ضربان، با اضطراب شدید به اورژانس مراجعه کرده‌اند؛ بررسی‌ها نشان داده که هشدارها در مواردی ناشی از تفسیر اشتباه داده‌ها بوده‌اند. در موارد دیگر، توصیه‌های تغذیه‌ای یا ورزشی اپلیکیشن‌ها منجر به ضعف، کم‌خونی یا آسیب عضلانی شده‌اند. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد از کاربرانی که باوجود دریافت هشدار، به دلیل بی‌اعتمادی یا ترس از مراجعه، اقدامی نکرده‌اند و بعدها مشخص‌شده که علائمشان نیازمند بررسی بالینی بوده است.
آمار جهانی:
محبوبیت بالا، اعتبار پایین
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت ، بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان از اپلیکیشن‌های سلامت دیجیتال استفاده می‌کنند. روندی که هرسال حدود ۲۰٪ رشد داشته است. این استقبال گسترده، نشان‌دهنده‌ی عطش عمومی برای دسترسی سریع و شخصی‌سازی‌شده به مراقبت‌های پزشکی است. اما پژوهشی منتشرشده در The Lancet Digital Health نشان می‌دهد که حدود ۳۰٪ از این اپلیکیشن‌ها فاقد ارزیابی بالینی معتبر هستند. در مطالعه‌ای دیگر، برخی الگوریتم‌های تشخیص بیماری تا ۴۰٪ خطا داشته‌اند به‌ویژه در حوزه‌ی سلامت روان و بیماری‌های مزمن. این آمارها نشان می‌دهند که اعتماد به فناوری، بدون نظارت علمی، می‌تواند هزینه‌ساز باشد.
هوش مصنوعی : ابزار توانمند نه جایگزین تصمیم گیر
هوش مصنوعی توانسته بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون بالا یا اختلالات خواب را زودتر از پزشک تشخیص دهد. برخی الگوریتم‌ها حتی قادرند نتایج آزمایش خون، تصاویر پزشکی، یا علائم بالینی را تفسیر کنند، کاری که تا چند سال پیش صرفاً در حوزه‌ی تخصص انسانی بود. اما نبود زمینه‌ی بالینی، عدم شناخت تاریخچه‌ی بیمار، و ناتوانی در درک پیچیدگی‌های انسانی، باعث شده که برخی تشخیص‌ها نادرست یا ناقص باشند. هوش مصنوعی می‌تواند داده‌ها را بخواند، اما نمی‌تواند اضطراب بیمار، تناقض‌های رفتاری، یا نشانه‌های غیرکلامی را درک کند. در همین راستا، نهارهایی مانند FDA، NHS و سازمان نظام پزشکی فرانسه هشدار داده‌اند که استفاده از اپلیکیشن‌های سلامت بدون نظارت تخصصی یا ارزیابی علمی، می‌تواند سلامت عمومی را تهدید کند. تأکید آن‌ها بر این است که فناوری باید در خدمت درمان باشد، نه جایگزین آن. تصمیم گیر در حوزه سلامت، گروه‌درمانی است، نه کاربر اینترنتی.