گروه اجتماعی: سقوط بالگرد رییس جمهور گمانهزنیها درباره نقش تحریم صنایع هوایی را قوت بخشید. نقش تحریمهای آمریکا در فرصتهای از دست رفته ایران برای ارتقای ناوگان هوایی مؤثر بوده است. محمدجواد ظریف زمان سقوط بالگرد رئیسجمهور گفت: «تحریمهای ظالمانه که علیه کشور اعمالشده یکی از مقصران فاجعه سقوط بالگرد بوده است.» مهدی طائب، رییس قرارگاه عمار گفته: رفتن آقای رئیسی نه کار دشمن بوده و نه نقص فنی، بلکه خدا او را برده است. در شرایط فعلی مردم باید رئیسجمهوری انتخاب کنند که بتواند تحریمها را بردارد و هواپیما، بالگرد، واگن، اتوبوس و تاکسی برقی بخرد. اکنون توپ انتخاب رییس جمهور در زمین مردم است. این گوی و این میدان. بالگرد حامل رئیسجمهور مدل «بل ۲۱۲» دوموتوره، ساخت آمریکا بود که ظرفیت این بالگرد حداکثر ۱۵ نفر (۲ خلبان و ۱۳ سرنشین) است. این بالگرد به طول ۱۷ متر و ارتفاع ۳ متری ساختهشده و سقف پروازی آن حدود ۱۷ هزارپا و بیشترین حجم برخاستی آن ۵ تن برآورد شده است.
فرسودگی ناوگان هوایی
برخی از کارشناسان نظامی گفتند: «مالکیت بالگرد بل ۴۱۲ در دهه ۷۰ مربوط به شرکت نفت بوده که پس از اورهال و نصب تجهیزات مخصوص مانند گجتهای دید در شب و … به آشیانه بالگردهای ریاست جمهوری اضافهشده است. یعنی سن بالگرد مفقودشده رئیسجمهور در حادثه آذربایجان شرقی، به نزدیک ۴۰ سال میرسد.» ناوگان هوایی نظامی کشور به قبل از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ بازمیگردد و بالگردهای فعلی با سازوکارهای توان کارشناسان داخلی در حال ترمیم و آماده به کار ماندن هستند. کارشناسان معتقدند با توجه به شرایط تحریم، میانگین سن ناوگان بالگردها تقریباً در بازه 40 سال قرار دارند. بالگردهای هوانیروز مانند بل ۲۱۲ ساخت ۱۹۶۰ میلادی هستند.
تحریم شرکتهای هواپیمایی ایران
سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶، ایران غیر و دیگر شرکتهای هواپیمایی ایران تحت فرمان اجرایی ۱۳۳۸۲ ایالاتمتحده (که هدف آن منزوی کردن گسترشدهندگان سلاحهای کشتار جمعی و حامیان انحا است) و ۱۳۲۲۴ (که در پاسخ به حملات ۱۱ سپتامبر برای جلوگیری از تأمین مالی و فعالیتهای تروریستی صادر شد) تحریم شدند. ماهان غیر و معراج غیر فروش قطعات یدکیشان ممنوع شد اما پس از برجم، ایران مجاز به خرید هواپیماهای تجاری شد. در مارس ۲۰۱۶ مجوز عمومی برای فروش این هواپیماها صادر شد. این توافق در سال ۲۰۱۸ با خروج امریکا از برجم و اعمال مجدد تحریمهای اولیه و ثانویه علیه ایران لغو شد. در نوامبر ۲۰۱۸، ایران غیر دوباره در لیست سیاه قرار گرفت و دفتر کنترل داراییهای خارجی (OFAC) به لیست ۶۷ هواپیمای ویژه تعیینشده و افراد مسدود شده (SDN) اضافه شد.
باوجوداین، مدیران این شرکت نتوانستند تا پیش از خروج واشنگتن از توافق هستهای و برقرار شدن دوبارهی تحریمها در اواخر سال ۱۳۹۷، منابع مالی لازم برای تحویل گرفتن دهها فروند هواپیمای نو سفارشی خود را تضمین کنند. یکی از مهمترین این موانع نیز ممنوعیت واردات کالاهای مصرفی آمریکایی در ایران بود که بعد از انعقاد برجم به عنوان سیاستی کلی به طرف مقابل تحمیل شد و راه را برای جلوگیری از پیوند اقتصاد ایران و امریکا به عنوان تضمینی برای عدم خروج امریکا از برجم بست.
میانگین سن ناوگان هوایی
بیش از ۲۵ سال
میانگین سن ناوگان ایران بیش از ۲۵ سال است. یکی از مزایای لغو تحریمها به موجب برجم، اتخاذ سیاست صدور مجوز مطلوب توسط ایالاتمتحده بود که هدفان این بود که خرید هواپیماهای مسافربری تجاری و قطعات آن را برای ایران کمتر دشوار کند.
با آغاز دولت سیزدهم و روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، شعارهای او بر رفع تحریمها با رویکردی متفاوت جهتگیری کرد. اما تأخیر در آغاز مذاکره با امریکا و غیرمستقیم بودن مذاکرات از سوی علی باقری، متغیرهای دیگری را بر مذاکرات ایران و امریکا تحمیل کرد.
مسیر سخت دور زدن تحریمها
در طول دوره تحریمها، شرکتهای هواپیمایی ایران نمیتوانستند قطعات یدکی را بهطور مستقیم از بازار آزاد خریداری کنند، به همین دلیل برخی از شرکتها به دنبال تأمین آنها از طریق واسطهها و نهادهای صوری بودند. معمولاً این کار توسط هواپیمایی ماهان انجام میشد که عملیات خود را در آسیا و اروپا گسترش داد و در آوریل ۲۰۱۹ اولین پروازهای مستقیم خود را به ونزوئلا آغاز کرد. بر اساس قوانین تحریمی ایالاتمتحده شرکتها و افراد خارجی از صادرات مجدد اقلام صادرشده از ایالاتمتحده به ایران منع میشوند و اگر انحا آگاه باشند که ایران مقصد نهایی صادرات مجدد است تحت تحریمهای امریکا قرار میگیرند.
خرید هواپیما برای عموم
سخنگوی سازمان هواپیمایی کشور اعلام کرده «از ابتدای دولت سیزدهم تا پایان سال ۱۴۰۲ مجموع واردات هواپیماهای بزرگ، آموزشی و بالگرد به ۷۸ فروند رسیده است.» خبری که در ادامه آن مشخص شد مجوز خرید و فروش هواپیماهای جت هفت نفرِ برای عموم آزادشده و این موضوع گمانهزنیها را درباره خریداری این هواپیماها از سوی شخصیتهای خصوصی ثروتمند مطرح کرد. سیاستی که نمیتواند نیازهای ناوگان هواپیمایی ایران را برطرف کند.