شب یلدا، طولانیترین شب سال، قرنهاست که در فرهنگ ایرانی جایگاهی فراتر از یک مناسبت تقویمی دارد؛ شبی که گردهمآیی خانواده، قصهگویی، فال حافظ و سفرهای رنگین از میوهها و خوراکیهای نمادین، آن را به یکی از مهمترین آیینهای جمعی ایرانیان تبدیل کرده است. در این میان، میوههای شب یلدا بهویژه انار و هندوانه، نهتنها نقش خوراکی، بلکه بار معنایی و نمادین دارند؛ نماد سرخی، زایش، زندگی و امید به روشنایی پس از تاریکی.
در فرهنگ عامه ایرانی، انار با دانههای سرخ و فشردهاش نشانه برکت و پیوند خانوادگی و هندوانه، با رنگ سبز و گوشت سرخش، نماد سلامت و گرما در آستانه زمستان بهشمار میرود. به همین دلیل، حضور این میوهها بر سفره یلدا طی نسلها حفظ شده و همچنان یکی از ارکان اصلی این آیین باستانی است.
بازار یلدا؛ وفور سنتی، فشار قیمتی مدرن
با نزدیک شدن به شب یلدا، بازار میوه طبق روال هر سال با افزایش عرضه مواجه میشود. اتحادیههای باغبانی و فعالان بازار تلاش میکنند میوههای یلدایی را با حجم بیشتری روانه بازار کنند تا پاسخگوی افزایش تقاضا باشند. با این حال، واقعیت بازار در سالهای اخیر نشان میدهد که گرانی، نوسان قیمتها و کاهش قدرت خرید خانوارها، چهرهای تازه به سفره یلدا داده است.
افزایش هزینههای تولید، حملونقل، بستهبندی و نگهداری، در کنار تورم عمومی، باعث شده برخی میوهها که زمانی جزو اقلام عادی سبد خانوار بودند، امروز در دسته کالاهای «نسبتاً لوکس» قرار بگیرند. موضوعی که بهویژه در کلانشهرها، ترکیب سنتی سفره یلدا را دستخوش تغییر کرده است.
ورود میوههای لاکچری به سفره یلدا
در سالهای اخیر، پدیده تازهای در بازار شب یلدا شکل گرفته؛ حضور میوههای وارداتی و اصطلاحاً «لاکچری» در کنار میوههای سنتی. آناناس، بلوبری، تمشک، انگورهای خاص بستهبندیشده و حتی میوههای تزئینی گرانقیمت، حالا در ویترین برخی میوهفروشیها خودنمایی میکنند و بیش از آنکه مصرف عمومی داشته باشند، به نمادی از تمایز طبقاتی تبدیل شدهاند.
این تغییر ذائقه، بیش از آنکه ریشه در سنت داشته باشد، بازتابی از سبک زندگی جدید، شبکههای اجتماعی و نمایش ظاهری سفرههاست؛ جایی که «چیدمان» و «تصویر» گاه بر معنا و اصالت آیین غلبه میکند. در چنین شرایطی، برخی خانوادهها ترجیح میدهند بهجای تنوع بالا، با حداقل اقلام سنتی، یلدا را سادهتر اما صمیمیتر برگزار کنند.
یلدا؛ فراتر از سفره
کارشناسان فرهنگی معتقدند که فلسفه شب یلدا، بیش از آنکه به نوع و تعداد میوهها وابسته باشد، در مفهوم «با هم بودن» نهفته است. یلدا، آیینی برای گفتوگو، صبر و امید است؛ شبی که ایرانیان با عبور نمادین از تاریکی، به استقبال روشنایی میروند.
با این نگاه، هرچند تغییرات اقتصادی و اجتماعی، شکل سفره یلدا را دگرگون کرده، اما اصل این آیین همچنان زنده است؛ چه با انارهای درشت و پرزرقوبرق، چه با یک بشقاب ساده میوه، یلدا زمانی معنا پیدا میکند که خانوادهها دور هم جمع شوند و سنت را، حتی سادهتر از گذشته، زنده نگه دارند.
حال به بهانه شب یلدا نرخنامهای از سوی سازمان میادین میوه و ترهبار اعلام شده که قیمت میوه و سبزیجات در تره بار را به نرخ عمده مطرح میکند.
بر اساس نرخنامه اعلام شده، سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری تهران، قیمت انواع میوه در آستانه شب یلدا آناناس طلایی کیلویی ۲۲۰ هزار تومان، ازگیل کیلویی ۸۰ هزار تومان، انار کیلویی ۸۷ هزار تومان، انگور شاهرودی و بجنوردی کیلویی ۱۰۹ هزار تومان، سایر انواع انگور کیلویی ۹۹ هزار تومان، به کیلویی ۷۰ هزار تومان، پاپایا (تولید داخل) کیلویی ۱۲۰ هزار تومان، پرتقال آبگیری کیلویی ۳۵ هزار تومان، انواع پرتقال تامسون کیلویی ۴۸ هزار تومان، پرتقال رسمی کیلویی ۴۵ هزار تومان، توت فرنگی کیلویی ۱۲۰ هزار تومان است.
همچنین انواع خرمالو کیلویی ۹۳ هزار تومان، خرما خارک (زرد طلایی) کیلویی ۱۰۰ هزار تومان، خرما خارک (قرمز جگری) کیلویی ۹۵ هزار تومان، خیار گلخانهای کیلویی ۵۲ هزار تومان، انواع خربزه کیلویی ۳۶ هزار تومان.
زالزالک کیلویی ۱۲۵ هزار تومان، دستنبو و شمامه کیلویی ۴۱ هزار تومان، زرشک تازه بدون ساقه خوشهای کیلویی ۲۶۰ هزار تومان، زرشک پاک شده کیلویی ۲۹۰ هزار تومان، زنجبیل تازه کیلویی ۲۴۰ هزار تومان، سیب زرد لبنان کیلویی ۸۵ هزار تومان، سیب قرمز لبنان کیلویی ۸۵ هزار تومان و سیب سبز کیلویی کیلویی ۸۵ هزارتومان قیمتگذاری میشود.
بر اساس این نرخنامه کیوی کیلویی ۹۰ هزار تومان، انواع گلابی کیلویی ۱۲۵ هزار تومان، انواع گریپ فروت کیلویی ۴۹ هزار تومان لیمو شیرین کیلویی ۱۳۵ هزار تومان، انواع لیموترش کیلویی ۱۵۰ هزار تومان، موز خوشهای هر عدد بالای ۱۲۰ گرم کیلویی ۱۰۵ هزار تومان، موز خوشهای هر عدد زیر ۱۲۰ گرم کیلویی ۱۰۰ هزار تومان، میوه کاکتوس زرد و قرمز در بستههای حداقل ۳۰۰ گرم کیلویی ۱۲۰ هزار تومان، نارنگی کیلویی ۸۴ هزار تومان، انواع نارگیل کیلویی ۱۸۵ هزار تومان، هندونه بالای ۳ کیلوگرم کیلویی ۲۵ هزار تومان و هندونه زیر ۳ کیلوگرم کیلویی ۲۳ هزار تومان است.
بر اساس مشاهدات میدانی خبرنگار ایسنا از بازار و خردهفروشیهای مرکز شهر نیز هر کیلوگرم ازگیل ۳۵ تا ۱۸۰ (هر بسته نیز ۲۴۸ هزار تومان)، انار ۵۰ تا ۲۷۰ هزارتومان، انگور ۶۵ تا ۲۹۸ هزارتومان، بلوط ۵۰۰ هزارتومان، به ۶۳ تا ۱۲۰ هزارتومان، پرتقال ۴۰ تا ۱۸۸ هزارتومان، پرتقال جنوب ۱۰۰ تا ۲۳۸ هزارتومان، خرمالو ۴۰ تا ۱۸۸ هزارتومان، سیب قرمز ۶۵ تا ۲۱۸ هزارتومان، سیب زرد ۵۰ تا ۲۱۸ هزارتومان، سیب سبز ۸۰ تا ۱۸۰ هزارتومان، میوه کاکتوس ۱۵۰ هزارتومان، کیوی ۳۰ تا ۱۹۸ (هر بسته کیوی تو سرخ ۷۰۰ گرمی ۹۰ هزار تومان)، گریپفروت ۴۷ تا ۷۹ هزارتومان، گلابی ۷۰ تا ۳۵۹ هزارتومان، لیمو شیرین ۱۴۰ تا ۱۹۸ هزارتومان، نارنگی ۵۵ تا ۱۵۸ و توت فرنگی ۷۵۰ (هر بسته حدود ۲۰۰ گرمی ۲۰۰ تا ۳۲۰ هزار تومان) هزار تومان در این بازار به فروش میرسد.
در بازار میوههای آبدار هر کیلو گرم هندوانه ۳۵ تا ۴۵ هزار تومان است.
در بازار میوههای وارداتی هر کیلو گرم موز ۱۰۰ تا ۱۵۸ هزارتومان، انبه شیرین ۳۴۰ هزارتومان، نارگیل ۱۳۰ تا ۲۵۰ و آناناس ۲۶۸ تا ۴۰۰ هزار تومان و هر بسته میوه تمبر هندی ۳۰۰ هزار تومان به فروش میرسد.
گفتنی است، نرخهای اعلام شده از کف تا سقف قیمتی است و در بین این دو قیمت، نرخهای دیگر هم وجود دارد؛ به عنوان مثال، انار در بازار میوه از هر کیلو گرم ۵۰ هزار تومان (بیشتر مناسب آبگیری) تا ۲۷۰ هزار تومان در حال عرضه است که شهروندان میتوانند این میوه را با نرخهای ۸۰، ۱۰۰، ۱۳۰، ۱۵۰، ۲۰۰، ۲۳۰ و… هزارتومان نیز خریداری کنند.
قیمت انواع سبزیجات تولید داخل و برخی از سبزیجات خارجی در بازار و میوهفروشیهای مناطق مرکزی رو به پایین شهر نشان میدهد؛ هر کیلو گرم بادمجان ۳۰ تا ۴۹ هزار و ۸۰۰ تومان، خیار ۳۰ تا ۷۴هزار و ۸۰۰ تومان، چغندر ۳۶ تا ۵۵ هزارتومان، زنجبیل ۴۰۰ هزارتومان، ذرت ۴۹ تا ۸۰ هزارتومان، سیر ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزارتومان، شلغم ۳۶ تا ۵۵ هزارتومان، کاهو رسمی ۳۵ تا ۴۹هزار و ۸۰۰ تومان، کاهو سالادی (پیچ) ۳۵ تا ۵۹ هزارتومان، کدو حلوایی ۳۰ تا ۶۰ هزارتومان، کدو مسما ۴۵ تا ۵۹ هزارتومان، کرفس ۳۹ تا ۴۵ هزارتومان، کلم بروکلی ۲۲ تا ۱۲۰ هزارتومان است.
همچنین کلم سفید نیز با قیمت ۲۵ تا ۴۸ هزارتومان، کلم قرمز ۴۰ تا ۵۵ هزارتومان، کلم چینی ۸۰ هزارتومان، کلم قمری ۳۸ تا ۷۹ هزارتومان، گل کلم ۳۵ تا ۸۵ هزارتومان، گوجهفرنگی ۳۰ تا ۵۴هزار و ۸۰۰ تومان، لوبیا سبز ۸۲ تا ۱۲۵ هزارتومان، لیمو ترش ۱۵۰ تا ۲۹۹ هزارتومان، نارنج ۴۰ تا ۶۵ هزارتومان، فلفل ۶۰ تا ۲۰۰ هزارتومان، فلفل دلمه سبز ۹۸ تا ۱۲۰ هزار تومان، فلفل دلمه رنگی ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزارتومان، قارچ فلهای ۱۸۵ تا ۲۷۵ هزارتومان و هویج ۴۵ تا ۶۰ هزار تومان تعیین قیمت شدهاند.
سیبزمینی در این بازار هر کیلو گرم ۳۵ تا ۳۹هزار و ۸۰۰ تومان، پیاز سفید ۲۲ تا ۴۹هزار و ۸۰۰ تومان و پیاز زرد ۲۵ تا ۳۴هزار و ۸۰۰ تومان و پیاز قرمز ۲۵ تا ۳۴هزار و ۸۰۰ تومان به فروش میرسد.
مرتضی معتمد، معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی، در گفتوگو با ایسنا درباره وضعیت تأمین میوههای شب یلدا نیز اظهار کرد: شب یلدا یکی از آیینهای کهن ایرانی است و بهطور طبیعی در این ایام، فعالان بازار، کسبه و اتحادیههای باغبانی اقدام به عرضه گستردهتر میوههای یلدایی بهویژه انار میکنند که این افزایش عرضه، به متعادل شدن و مناسبسازی قیمتها در بازار کمک میکند.
وی با اشاره به نقش سازمان تعاون روستایی در تنظیم بازار افزود: سازمان تعاون روستایی طرح مصوب مستقلی برای توزیع میوه شب یلدا ندارد و طرحهای مصوب این سازمان صرفاً مربوط به میوه شب عید است، اما شرکتها و اتحادیههای تعاونی باغبانی در سطح ملی و استانی، به مناسبت شب یلدا محصولات خود را با حجم بیشتری وارد بازار میکنند.
معتمد ادامه داد: در صورت بروز هرگونه کمبود احتمالی، سازمان تعاون روستایی آمادگی مداخله در بازار را دارد، اما در حال حاضر و بر اساس آخرین بررسیها، هیچگونه کمبودی در بازار میوههای یلدایی وجود ندارد.
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی همچنین به تدابیر اندیشیدهشده در حوزه تنظیم بازار اشاره کرد و گفت: در بخش آجیل و سایر اقلام مرتبط با شب یلدا نیز تدابیر لازم اتخاذ شده و جلسات تنظیم بازار برگزار شده است. در همین راستا، کمیته نرخگذاری سازمان میادین میوه و ترهبار، نرخنامه ویژه شب یلدا را روز آینده صادر خواهد کرد.
وی افزود: در این نرخنامه، قیمت میوههای یلدایی بهصورت ویژه و با نرخهای مناسبتر تعیین میشود و غرفهداران سازمان میادین مکلف خواهند شد عرضه این محصولات، بهویژه انار، را افزایش دهند تا دسترسی مردم آسانتر شود.
معتمد با تأکید بر هماهنگی میان دستگاههای مسئول خاطرنشان کرد: به نظر میرسد تمامی تمهیدات لازم از سوی دولت برای تأمین و تنظیم بازار شب یلدا اندیشیده شده و مردم میتوانند بدون نگرانی، مایحتاج این ایام را با قیمتهای متعادل تهیه کنند.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با اجرای این تدابیر، شب یلدای آرام و مطلوبی برای خانوادههای ایرانی رقم بخورد.