ستاره صبح-

۱۲۰ سال پیش و در تابستان ۱۲۷۹ تنها پنج سال از اختراع سینما در جهان توسط برادران لومیر گذشته بود که مظفرالدین شاه قاجار با همراهی ابراهیم‌خان عکاس‌باشی نخستین دوربین فیلم‌برداری را وارد کشور کرد تا ایران خیلی زود به جرگه کشورهای بهره‌مند از این جادوی هزار جدید بپیوندد. حال گیریم که تا سال‌ها این بهره‌مندی صورتی کاریکاتوری و درباری داشت و نیاز به گذشت زمان بود تا «سینما» به میان مردم بیاید و ۳۰ سال طول کشید تا اولین فیلم سینمایی در ایران ساخته شود! بااین‌وجود سفر مظفرالدین‌شاه در تقویم تحولات تاریخی ایران، مطلع ورود سینما به کشور نام گرفت و بر همین مبنا ۱۰۰ سال بعد، زمانی که مسئولان «خانه سینما» در سال ۱۳۷۹ در تدارک برگزار جشن سینما هم‌زمان با صدسالگی «سینمای ایران» بودند، این ایده مطرح شد که «سینما» می‌تواند یک «روز ملی» در تقویم رسمی کشور به نام خود داشته باشد. ایده‌ای که خیلی زود صورت اجرایی هم به خود گرفت. روز گذشته (جمعه ۲۱ شهریورماه) سینمای ایران ۱۲۰ ساله ‌شد و برای بیستمین سال اهالی سینما و سینما دوستان «روز ملی سینما» را به یکدیگر تبریک گفتند؛ هرچند همراه با آه حسرت و نگران از خوابی که کرونا برای آینده این سینما دیده است!

آمار 4 دهه فعالیت سینمای ایران
بر اساس مستندات تاریخی موجود سینمای ایران در میانه دهه ۵۰ حالتی نیمه تعطیل داشت و به‌رغم پرچم‌داری برخی سینماگران شاخص و معتبر در میانه میدان «تولید» سیطره فیلم‌های خارجی در «اکران» چرخه طبیعی حیات اقتصادی سینمای ایران را با چنان تهدید مواجه کرده بود که تعداد فیلم‌های تولیدی هرسال به‌سختی به شمار انگشتان دو دست می‌رسید. در این شرایط وقوع انقلاب اسلامی و بروز هیجانات مردمی، برای مدتی کوتاه سینمای ایران را به حالت تعطیلی مطلق درآورد. به‌رغم نگرانی برخی سینما دوستان و دل‌بستگان این هنر از پایان کار «سینما»، سخنرانی امام خمینی (ره) در نخستین روز ورود به کشور در ۱۲ بهمن‌ماه ۵۷ و اشاره مستقیم به عدم مخالفت با سینما، این هنر جان تازه‌ای گرفت. چراکه امام (ره) تصریح کردند؛ «سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم، در خدمت تربیت این مردم باشد.» بر اساس  شرایطی که اشاره شد، دهه ۶۰ را می‌توان دهه احیای سینمای ایران نام نهاد. دهه‌ای که امروز آمار دقیقی از وضعیت تولید و اکران فیلم‌ها در نیمه نخست آن در دسترس نیست، اما بنا بر آمار رسمی ثبت‌شده در گزارش‌های سالانه سازمان سینمایی، در حدفاصل سال‌های ۶۴ تا ۶۹ مجموعاً ۷۰۸ فیلم روانه پرده سینماها شده که از این میزان تنها ۲۹۳ فیلم ایرانی بوده و باقی فیلم‌های اکران‌ شده از آثار دیگر کشورها بوده‌اند. از این منظر می‌توان دهه ۶۰ را تنها دهه سینمای ایران در سال‌های پس از انقلاب دانست که آمار فیلم‌های ایرانی اکران ‌شده در آن پایین‌تر از تعداد فیلم‌های خارجی روی پرده بوده است.پرفروش‌ترین فیلم ایرانی دهه ۶۰ فیلم «خواستگاری» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده بوده که در سال ۶۸ ساخته و روانه پرده سینماها شد و توانست با مجموع فروش ۷۴ میلیون تومانی رکورددار فروش در یک دهه شود. با توجه به تغییرات قیمت بلیت در سال‌های مختلف اما در هر دهه الزاماً پرفروش‌ترین فیلم در گیشه، پرمخاطب‌ترین فیلم نبوده است. بر همین مبنا رکورد پرمخاطب‌ترین فیلم دهه ۶۰ را «عقاب‌ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان در اختیار دارد؛ فیلمی که البته ۶ سال روی پرده بود و در این بازه زمانی بیش از ۸.۵ میلیون مخاطب را به سالن سینما کشاند.دهه ۷۰ دهه تثبیت جریان تولید در سینمای ایران بود. در این دهه ۹۶۳ فیلم به اکران درآمده که از این تعداد نزدیک به ۷۰۰ فیلم ایرانی بوده است. این به معنای رشد ۱۰۰ درصدی اکران فیلم‌های ایرانی در دهه ۷۰ به نسبت دهه ۶۰ است. در این دهه «مرد عوضی» به کارگردانی محمدرضا هنرمند با فروش ۹۰۰ میلیون تومانی پرفروش‌ترین فیلم و فیلم «افعی» به کارگردانی محمدرضا اعلامی با نزدیک به ۶.۵ میلیون نفر مخاطب، پرتماشاگرترین فیلم بوده است. در دهه ۸۰ سیر صعودی آمار فیلم‌های ایرانی اکران ‌شده از مرز ۹۰۰ فیلم عبور می‌کند، اما هم‌زمان شاهد سقوط محسوس آمار فیلم‌های خارجی تا کمتر از ۲۰۰ فیلم در یک دهه هستیم. در این دهه فیلم «اخراجی‌ها ۲» مسعود ده‌نمکی با فروش  ۸ میلیارد تومانی و استقبال ۵.۵ میلیون مخاطب عناوین پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم را توأمان از آن خود کرد. در دهه ۹۰ تا به اینجا مجموع فیلم‌های اکران ‌شده در سینماها تغییر محسوسی نسبت به دهه ۸۰ نداشته و بدون احتساب شرایط خاص سینماها در سال جاری آمار فیلم‌ها در مرز ۷۶۵ فیلم باقی‌مانده است. در این دهه فیلم سینمایی «مطرب» به کارگردانی مصطفی کیایی با بیش از ۳۸ میلیارد تومان فروش عنوان پرفروش‌ترین فیلم را از آن خود کرده، اما عنوان پرمخاطب‌ترین فیلم دهه با بیش از ۴ میلیون نفر مخاطب، متعلق به فیلم «هزارپا» ساخته ابوالحسن داوودی است.

امیدها و حسرت‌های 
۴ دهه سینمای ایران
به گزارش مهر، در مروری فوری بر آمار ثبت‌شده از کارنامه فیلم‌های سینمای ایران در گیشه این نکته حائز اهمیت است که برخلاف روند صعودی مجموع فروش فیلم‌ها در هر دهه، تعداد مخاطبان نه‌تنها سیر صعودی متناسب نداشته که درمجموع با افت قابل‌ملاحظه‌ای نیز همراه بوده است. در این سیر نزولی البته حتماً باید پارامترهای مهمی چون فراگیر شدن استفاده از ویدئو و ماهواره از میانه دهه ۷۰ و مهم‌تر از آن سهولت دسترسی به تولیدات جهانی با فراگیر شدن استفاده از اینترنت در دهه ۸۰ و ۹۰ را مدنظر داشت.
در این میان قدرت گرفتن شبکه نمایش خانگی و توزیع گسترده فیلم‌های سینمایی و امکان تماشای خانوادگی فیلم‌های روز در منزل هم مزید بر علت شد تا بخشی از ظرفیت بالقوه مخاطبان سینما بی‌خیال حضور در سالن‌های سینما شوند.
فراتر از این اعداد و ارقام اما واقعیت این است که در کنار مرور حسرت‌های برآمده از کمیت مخاطبان سینمای ایران نمی‌توان سیر صعودی کیفیت فنی صنعت سینما در ایران را نادیده گرفت. استانداردهای فیلم‌سازی در ایران امروز به سطحی رسیده است که جدی‌تر از همیشه سودای حضور در عرصه‌های جهانی را داریم و این نه یک توهم که برآمده از واقعیت موجود در سینمای کشور است. واقعیتی که حضور پرشمار و درخشان فیلم‌های ایران در عرصه‌های بین‌المللی و شکار مهم‌ترین جوایز سینمایی از جشنواره‌های معتبر، بهترین گواه آن است.
مروری بر تحولات در دوره‌های مختلف نشان می‌دهد جدی‌ترین چالش سینمای ایران همواره سیاست‌گذاری و مدیریت کلان بوده است؛ چالشی که هم در کمیت‌های آماری می‌توان رد و نشان آن را رصد کرد و هم در غفلت‌های کیفی و محتوایی که اساساً جلوگیری از آن‌ها اصلی‌ترین دستور کار مدیران سینمایی در دوره‌های مختلف بوده است.

شوک اقتصادی کرونا به «سینمای ایران»
روز گذشته در حالی روز ملی سینما را جشن گرفتیم و با امیدواری نسبت به آینده به یکدیگر تبریک گفتیم که چرخه تولید فیلم‌ها به دلیل لزوم صیانت از سلامت عوامل پشت دوربین، به حالت نیمه تعلیق درآمده، مخاطبان رمق و انگیزه‌ای برای حضور در سالن‌های نمایش ندارند و سینماداران در آستانه ورشکستگی مطلق قرار دارند، اما واقعیت این است که «سینما» هنوز زنده است.اکران آنلاین و فرصت‌های جایگزین دیگر که حتماً در آینده تنوع بیشتری هم پیدا می‌کنند، فضایی را ایجاد کرده‌اند که مخاطبان بالقوه سینما بیش از همیشه به تولیدات دسترسی داشته باشند. مهم این است که بحران کرونا با همه سنگینی و هزینه‌ای که به همه شئون زندگی انسان‌ها تحمیل کرده، گذرا است و دستاورد سترگی چون «سینما» که ریشه در فرهنگ و هنر یک کشور دارد، قرار نیست متأثر از این مواجهه گذرا، خشک شود و در معرض فراموشی قرار گیرد. «روز ملی سینما» بهترین فرصت و بهانه برای یادآوری همین واقعیت است. دیروز (جمعه ۲۱ شهریورماه سال ۹۹)، «هنر هفتم» در سرزمین هنرپرور ایران ۱۲۰ ساله شد؛ به احترام این مانایی و به امید آینده‌ای پرافتخارتر برای آن، کلاه از سر برمی‌داریم و به همه آنانی که دل درگرو این هنر فرهنگ‌ساز دارند می‌گوییم: «روز ملی سینما مبارکتان باد!»