ستاره صبح- فرزاد فریدونی: مختار بن ابی عبید از طایفه ثقف در طائف بود و در دوران خلافت امیر المومنین علی (ع) در زمره هواداران آن حضرت بود. مختار با اینکه پدرش «ابوعبید ثقفی» از فرماندهان نامی سپاه مسلمانان در نبرد "جسر" با ایرانیان کشته شده بود اما در مسیر قیامش به خونخواهی امام حسین از ایرانیان کمک گرفت.
مختار از نظر سیاسی و فنون جنگ شخصیتی جاه‌طلب، باهوش و فرصت‌طلب شناخته می‌شد که بعدها به یکی از رهبران قیام‌های شیعی تبدیل شد.
در سال ۶۰ هجری که امام حسین (ع) تصمیم گرفت به دعوت کوفیان پاسخ دهد، مختار در کوفه حضور داشت. اما شرایط سیاسی و امنیتی آن زمان بسیار بحرانی بود. عبیدالله بن زیاد، با ورود به کوفه و سرکوب گسترده طرفداران امام حسین، فضای ترس و اختناق ایجاد کرد و بسیاری از شیعیان از جمله «مسلم بن عقیل» را به شهادت رساند.
یکی از مهم‌ترین دلایلی که در منابع تاریخی برای عدم حضور مختار در کربلا ذکر شده، بازداشت او توسط عبیدالله بن زیاد ذکر شده است. طبق نقل طبری و دیگر مورخان مانند ابن اثیر، مختار پس از ورود عبیدالله به کوفه، به نوعی با قیام مسلم بن عقیل همدلی داشت. گفته می‌شود او خانه‌اش را در اختیار مسلم قرار نداد، اما پشتیبانی مالی و اطلاعاتی از نهضت داشت. با شکست قیام مسلم و روی برگرداندن مردم کوفه از دعوت خود در این میان نیز مختار به‌عنوان یکی از چهره‌های مشکوک، توسط نیروهای عبیدالله دستگیر و زندانی شد.
طبق گفته برخی منابع هنگامی که امام حسین (ع) به کربلا رسید و محاصره شد، مختار در زندان کوفه به سر می‌برد و عملاً امکان پیوستن به سپاه امام را نداشت.
ابن سعد در «طبقات الکبری» می‌گوید: مختار تا مدتی پس از شهادت امام حسین نیز در زندان بود و پس از آن به وساطت عبدالله بن عمر آزاد شد.
همچنین برخی منابع متأخر و تحلیل‌های تاریخی به گونه‌ای دیگر به این موضوع پرداخته و به جنبه دیگری از ماجرا اشاره دارند.
آن‌ها معتقدند مختار در آغاز، اهتمام چندانی به یاری حضرت نداشت. در کتاب «مقاتل الطالبیین» نوشته ابوالفرج اصفهانی، آمده است که مختار بیشتر به دنبال کسب قدرت در کوفه و آینده سیاسی خود بود تا آنکه بخواهد وارد نبردی شود که نتیجه آن شکست حتمی بود. با این حال این دیدگاه بیشتر بر تحلیل سیاسی رفتار مختار استوار است تا شواهد قطعی تاریخی.
پس از واقعه عاشورا به گفته تاریخ نویسان شیعه تحولی اساسی در مواضع و روحیات مختار رخ داد به گونه‌ای که خود را «خونخواه حسین» معرفی کرد و با شعار «یالثارات الحسین» (ای خونخواهان حسین!)، قیامی را در کوفه رهبری کرد که به کشته شدن بسیاری از عوامل قتل امام حسین از جمله عمر بن سعد، شمر بن ذی‌الجوشن و حرمله منجر شد.
در کتاب «تاریخ طبری» آمده است که مختار در مکاتبات خود با قبایل و فرماندهان بر این نکته تأکید داشت که هدف اصلی‌اش « خونخواهی امام حسین (ع)» با اجازه رسمی از محمد حنفیه است.
ابراهیم بن مالک اشتر – فرمانده ارشد و فاتح نبرد خازر
کیان ایرانی (کیسان) – فرمانده شجاع ایرانی‌تبار
احمر بن شمیط – فرمانده سپاه
عبدالله بن کامل شاکری – مأمور اجرای احکام
رفاعة بن شداد بجلی – بازمانده توابین
سعید بن منذر – نیروی نظامی فعال
عبدالله بن وهب جهنی – مبارز شیعه
عبدالرحمن بن شریح کندی – مسئول امنیتی
محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، جلد ۵
ابن سعد، الطبقات الکبری
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین
رسول جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، جلد دوم: از سقیفه تا کربلا
سید جعفر شهیدی، قیام مختار