منشأ ریزگردها وحید نوروزی، کارشناس محیط‌زیست و مدیریت شهری، آلودگی هوای ایران را یک مشکل جدی می‌داند که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است. او به خبر آنلاین گفت: «آلودگی حاکم در کشور ما ناشی از ذرات معلق با اندازه زیر ۲.۵ میکرون است که منشأ انسانی دارد و از احتراق خودروها، فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع سرچشمه می‌گیرد. به عنوان نمونه، حدود ۷۰ درصد از آلودگی هوا در تهران ناشی از وسایل نقلیه، شامل خودروها و موتورسیکلت‌ها و حدود ۳۰ درصد ناشی از فعالیت صنایع سنگین مانند پتروشیمی و فولاد است. سال ۱۴۰۳، میانگین شاخص کیفیت هوا در تهران به‌طور متوسط ۱۲۰ بود که در برخی روزها به ۲۰۰ (سطح ناسالم) و حتی ۳۰۰ (سطح خطرناک) رسید.
آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ بر اساس گزارش سازمان محیط‌زیست ایران، میانگین غلظت ذرات PM۲.۵ در تهران در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب بود، درحالی‌که استاندارد جهانی آن ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب است. شهرهای صنعتی مانند اصفهان و اراک بیشتر در معرض هوای ناسالم بودند و میانگین شاخص کیفیت هوا در برخی ماه‌ها به ۱۵۰ تا ۲۰۰ رسید. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ‌ومیر زودرس در جهان بعد از فشارخون بالا، استعمال دخانیات و سوءتغذیه است و سالانه ۷ میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند. حدود ۱۵ درصد از مرگ‌های طبیعی در ایران، ناشی از آلودگی هواست.
راهکارها *تعویض خودروهای فرسوده، ارتقای کیفیت سوخت، توسعه حمل‌ونقل عمومی، کاشت درخت و ایجاد فضای سبز اقداماتی هستند که در جهت کاهش و کنترل آلودگی هوا باید انجام شوند. بر اساس اعلام رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا اواسط زمستان، نزدیک به ۳۱۶ هزار دستگاه خودرو سواری و وانت فرسوده اسقاط شده و در این مدت حدود ۱۲ هزار دستگاه، انواع خودرو سنگین باری و مسافری، از رده خارج شدند. *تولید بنزین یورو ۴ و یورو ۵ به ۷۰ میلیون لیتر در روز افزایش‌یافته است، اگرچه هنوز در برخی مناطق، سوخت‌های باکیفیت پایین (یورو ۲) استفاده می‌شود. * تهران، طول شبکه مترو به ۳۰۰ کیلومتر رسیده است و روزانه بیش از ۳ میلیون نفر از آن استفاده می‌کنند. با این‌حال، حمل‌ونقل عمومی تنها ۳۰ درصد از سفرهای شهری را پوشش می‌دهد. البته ورود اتوبوس و تاکسی برقی در صنعت حمل‌ونقل عمومی پایتخت هم از اقدامات ارزشمند در سال۱۴۰۳ محسوب می‌شود. *سرانه فضای سبز در تهران تنها ۱۵ مترمربع به ازای هر نفر است، درحالی‌که استاندارد جهانی آن ۲۵ مترمربع است.
چالش‌ها کمبود بودجه یکی از جدی‌ترین چالش‌های پیشروست. برای اجرای کامل برنامه‌های کاهش آلودگی هوا، سالانه به حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است، اما بودجه اختصاص‌یافته تنها یک میلیارد دلار است. افزایش جمعیت و شهرنشینی هم مسئله دیگری است که کنترل آلودگی هوا را دشوار می‌کند. جمعیت تهران به ۹ میلیون نفر رسیده و روزانه بیش از ۱۵ میلیون سفر درون‌شهری انجام می‌شود. تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی هم در افزایش آلودگی هوا و ماندگاری آن نقش دارند. در سال ۱۴۰۳، میزان بارندگی در ایران ۳۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بود. این خشک‌سالی باعث افزایش گردوغبار و کاهش فضای سبز شده است.
چه باید کرد؟ ۱. توسعه انرژی‌های تجدید پذیر: ایران تنها یک درصد از انرژی خود را از منابع تجدید پذیر تأمین می‌کند، درحالی‌که پتانسیل تولید ۱۰۰ هزار مگاوات برق از انرژی خورشیدی و بادی را دارد. ۲. ارتقای حمل‌ونقل عمومی: افزایش طول شبکه مترو به ۵۰۰ کیلومتر و استفاده از ۱۰ هزار اتوبوس برقی می‌تواند ۲۰ درصد از آلودگی هوا را کاهش دهد. ۳. افزایش فضای سبز: کاشت ۵۰ میلیون اصله درخت در پنج سال آینده می‌تواند سرانه فضای سبز را به ۲۰ مترمربع برساند. ۴. آموزش و فرهنگ‌سازی: اجرای برنامه‌های آموزشی برای ۱۰ میلیون شهروند در زمینه کاهش آلودگی هوا کمک بزرگی در جهت رسیدن به هوای پاک است. ۵. جذب همکاری بین‌المللی: جذب ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه فناوری‌های پاک که البته ارتباط مستقیم با تحریم‌ها دارد.