خاطرات هاشمی رفسنجانی 2بهمن سال 1377- بیشتر اوقات را به مطالعه و قدم زدن گذراندم. به خاطر سرماخوردگى و كمى تب، دیشب راحت نخوابیده بودم و امروز هم بى‌نشاط بودم. مقدارى با فاطى و مهدى، پینگ‌پُنگ بازى كردم؛ باختم، ولى با توجه به اینكه بیست سال است بازى نكرده‌ام، بد نبود. ظهر جمع دیگرى از بستگان هم اضافه شدند. آشیخ محمد، به خاطر بروز درد جدید نیامد. مقدارى بحث‌هاى سیاسى هم بود. آقاى عبدالله نورى، براى سفر به عربستان، تلفنى خداحافظى‌كرد و براى موضوعات مورد مذاكره، مشورت‌كرد؛ گفتم قیمت نفت، مهم‌ترین است.عصر آش‌رشته‌اى خوردیم و به خانه آمدیم. شب، آقاى [محمدرضا] نورى [شاهرودی]، سفیرمان در عربستان سعودی آمد.
اعلام جمهوری در مهاباد و اعدام قاضی محمد دوم بهمن ۱۳۲۴ (۲۲ ژانویه ۱۹۴۶) قاضی محمد با اطمینان از حمایت نیروهای شوروی كه (برغم پایان جنگ جهانی دوم و تعهدی كه استالین سپرده بود) هنوز شمال غربی ایران را در اشغال نظامی داشتند و كمك های مالی و سازمانی آن دولت، در شهر مهاباد جمهوری اعلام و نخست‌وزیر تعیین كرد. مصطفی بارزانی(که پسرش اینک رئیس اقلیم کُردستان عراق است) و با صدها فرد مسلح از طایفه خود از عراق آمده بود عملا فرمانده نیروهای قاضی محمد بود. قاضی محمد كه قبلا یك سردفتر اسناد رسمی بود پس از دیدار با كنسول شوروی در تبریز و یك مقام ارشد آن كشور در باكو، در ۲۴ آذر۱۳۲۴ (۱۵ دسامبر ۱۹۴۵) خواهان خودمختاری و ایجاد ساویت در مهاباد شده بود.
تحریم رفراندوم توسط آیت‌الله خمینی پس از اعلام لوایح ششگانه شاه به عنوان انقلاب سفید و تعیین روز ششم بهمن ۱۳۴۱ جهت برگزاری رفراندوم عمومی، حضرت امام خمینی، در پاسخ به استفتاء گروهی از مردم مسلمان ایران، با انجام این همهپرسی مخالفت و آن را خلاف شرع اسلام و قانون اساسی ایران اعلام كردند. شاه در روز نوزدهم دی ماه ۴۱، لوایحی را برای اصلاحات ارضی، ملی كردن جنگلها، فروش سهام كارخانجات دولتی، سهیم كردن كارگران در منافع كارگاههای تولیدی و صنعتی، اصلاح قانون انتخابات و ایجاد سپاه دانش اعلام كرده و خواستار برگزاری همهپرسی در این زمینه شده بود. اما حضرت امام باتوجه به پیشبینی نشدن همهپرسی در قانون اساسی، مبهم بودن لوایح و بیاطلاعی مردم از محتوای آنها و نیز نبودن آزادی و توسل مأموران رژیم به تهدید و تطمیع مردم، همهپرسی درباره لوایح شش گانه شاه را خلاف شرع و قانون اساسی، اعلام نمودند. در دوم بهمن ۴۱، پس از انتشار اعلامیه امام درباره تحریم همهپرسی شاه، مردم تهران با تعطیل كردن بازار، در خیابانها به تظاهرات پرداختند.
سخنرانی مهم مصدق از رادیو دوم بهمن ماه سال 1331 دكتر مصدق در یك پیام مهم رادیویی، اوضاع حساس میهن را كه از همه سوی تحت فشار دشمن قرار گرفته بود برای ایرانیان تشریح، و تأكید كرد كه در این شرایط، تنها اتفاق ملی است كه می‌تواند ایران را در مبارزاتش پیروز گرداند. وی در وطندوستی چند نفری كه در صدد ایجاد تفرقه هستند و از این طریق آب را به آسیاب دشمن می‌ریزند تردید كرد و از آنان خواست كه به «فقر میهندوستی» در میان خود پایان دهند، و بدانند كه شهرت و هرچه را كه دارند از همین میهن به دست آورده‌اند و بدون ایران «هیچ» خواهند بود.