به نظر شما آیا سیاست مهاجرتی ایران در قبال افغانی ها با آنچه برای اتباع سایر کشور ها برنامه ریزی می شود متفاوت است یا خیر؟ پاسخ این سوال پیچیده است من به بیان همین مقدار کفایت می کنم که در این مبحث با عناوینی چون مهاجر، پناهجو، بی جا شده و... روبرو هستیم. من با اطمینان عرض می کنم که در هیچ نقطه ای از دنیا دولت ها با چنین ترکیبی و با چنین حجمی از سفر اتباع کشور همسایه روبرو نیستند. پناهجویی با مهاجرت فرق دارد. مهاجر کسی است که تصمیم می گیرد از مبداء به مقصدی برود و در مقصد مقیم شود یا تابعیت بگیرد. اما رفتار افغان ها در سفر به ایران به این شکل نیست و معمولا از راه های غیر قانونی و با هویت یا بی هویت و از مسیر کوه و دره وارد خاک ایران می شوند. کدام کشور میزبان 5 میلیون پناهجو از خاک همسایه است؟ اروپا با تمام ادعای خود این همه پناهجو نپذیرفته است! انگلیس در مقابل چشمان دنیا و اعتراض گروه های مدنی، پناهجویانی را که از شمال افریقا وارد خاک این کشور شده بودند و پناهجویان سوری را هزاران کیلومتر دورتر به رواندا می فرستد. اما افغانی ها بعد از ورود به ایران حتی بدون پاسپورت و بدون هویت به راحتی از منابع و امکانات کشور استفاده می کنند. افغان ها از انرژی ارزان ایران، آب و برق ارزان، امکانات رفاهی و فرصت های کار و تحصیل در ایران بهره مند می شوند. از این رو مساله پناهجویی و مهاجرت افغان ها در ایران مساله ای کاملا متفاوت است.
آیا ایران توانسته به دلیل پذیرش این تعداد پناهجوی افغان از سازمان های بین المللی کمک بگیرد؟ ایران تنها کشوری است که سازمان ملل در بحث پناهجو ها رفتاری دوگانه با آن دارد. هیچ حساب و کتابی در برخورد سازمان ملل با مساله مهاجرت افغان ها به ایران وجود ندارد و امکاناتی هم به کشورمان داده نمی شود. مساله پناهجویان یکی از موضوعاتی است که مرجع رسیدگی به آن سازمان ملل است و به کشور های زیادی کمک می شود. ولی ایران را موردی متفاوت در نظر گرفته اند. تمایز ایران با سایر کشورها که مقصد پناهجویان هستند قابل درک است عملا هیچ کشوری در دنیا وضعیت ایران را ندارد ولی منظور من از تمایز، رفتار دوگانه سازمان ملل با ایران است. اروپا سالانه چندین میلیارد دلار به ترکیه کمک می کند تا ترکیه بی جا شده ها را در سرزمین خود اسکان بدهد و اجازه ندهد این معضل در اروپا فراگیر شود. آیا در قبال میزبانی از افغان ها در ایران کمکی هم به کشورمان می شود؟ البته که نه!
فراهم کردن امکان تحصیل دختران افغان فارغ از ابعاد بشری و انسان دوستانه، می تواند برای بخش آموزش عالی درآمد زا باشد. آیا ایران برای استفاده متقابل از ظرفیت های این جمعیت، می تواند برنامه ای مثل تخصیص بورس تحصیلی دختران را داشته باشد یا خیر؟ این نکته را در نظر داشته باشید که ایران یک کشور تحریمی است و ما در داخل با مشکلات بسیاری از جمله بیکاری جمعیت بالایی از ایرانیان روبرو هستیم. طبیعتا دولت ابتدا باید به مردم خود اش بیاندیشد و اگر می تواند امکاناتی برای جوانان ایرانی فراهم کند. دختران محروم از تحصیل در افغانستان از چند طیف هستند. بخشی که امکاناتی دارند و می توانند هزینه تحصیل خود در ایران را متقبل شوند امروز در حال تحصیل در دانشگاه های کشورمان هستند. ایران 30 تا 40 هزار فارغ التحصیل افغان دارد. خانواده های متمول افغان که به تحصیل علاقمند بودند حتی پیش از بر سر کار آمدن مجدد طالبان فرزندان خود را برای تحصیل به ایران فرستاده اند و از امکانات آموزشی ایران استفاده کرده اند. اما بخش بزرگی از افغان ها از نظر مالی ناتوان هستند و در افغانستان باقی مانده اند. دستورات طالبان از جمله منع تحصیل دختران بیشتر به این قشر آسیب می زند. متاسفانه افغانستان به هم ریخته است، اگر قرار باشد قانونی برقرار شود و بین دو کشور تبادلی فرهنگی و علمی صورت بگیرد، باید در آن سو دولتی مستقر شود که بتوان با آن گفت و گو کرد. ولی امروز وضعیت سیاسی افغانستان در شرایط آنارشی و بی دولتی است. ایران به دلیل اشتراکات فرهنگی و مذهبی با مردم افغانستان در اثبات برادری سنگ تمام گذاشته است. اما حجم کار ایران در مورد افغانستان و شدت تبعات مسائل و مشکلات این کشور آنقدر بالا است که نظم دهی به برنامه ها کار دشواری است.
بسیاری به دستور جدید طالبان مبنی بر ممانعت از تحصیل دختران واکنش نشان داده اند اما به نظر می رسد در این مورد هم ایران به عملگرایی نزدیک تر باشد. ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در امر تحصیل زنان، چه راه هایی برای کمک به دختران افغان دارد؟ فراهم کردن امکان مهاجرت زنان و دختران افغان به قصد تحصیل واقع بینانه نیست. زیرا تعداد افراد طالب تحصیل و تعداد دختران محروم از تحصیل در داخل افغانستان بالا است. اما در خصوص افغانی هایی که برای تحصیل به ایران آمده اند، هیچ تمایزی بین دختر و پسر قائل نشده ایم و دختران از همان امکانات و فرصت هایی که پسران برخوردارند، بهره مند شده اند. دولت ایران در این مورد موضع گیری رسمی داشته و از طالبان خواسته است تا امکان تحصیل دختران را فراهم کند. یکی از مهمترین تاکیدات ایران بعد از خواسته تشکیل دولت فراگیر در افغانستان مساله فراهم کردن امکان تحصیل دختران است. تشکیل دولت فراگیر در افغانستان می تواند امکان تحصیل دختران را فراهم کند. در مورد مسائل سخت افزاری و تولید کتاب و امکانات آموزشی نیز ایران ظرفیت داشته و دارد که در امر تحصیل به فرزندان افغانستان کمک کند.همچنین ایران امکان فرستادن معلم و استاد به افغانستان را دارد و در این زمینه ها اعلام آمادگی کرده است. اما امر تحصیل دختران، با تفکر طالبان و بنیان ایدئولوژیک این گروه در تضاد است از این رو تحصیل دختران در این سرزمین نهایتا به تصمیم طالبان و به خواسته ملت افغانستان بر می گردد.